Ομιλία Ανδρέα Μπαλτά, Δρ. Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου στην 5η εσπερίδα του Ανοιχτού Διαρκούς Συνεδρίου «100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή» του Κέντρου Μικρασιατικού Πολιτισμού & Ανάδειξης Σύγχρονης Ιστορίας του Δήμου Καισαριανής “Προσφυγικός αθλητισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου”
Εισαγωγή
Η αθλητική δραστηριότητα των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης στην Ελλάδα στον Μεσοπόλεμο (1922-1940), αποτελεί τη συνέχεια της αθλητικής δράσης των Ελλήνων της Πόλης, όπως αυτή εκδηλώθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και κορυφώθηκε στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου. Όταν τα μέλη της ηγεσίας των Ρωμιών της Πόλης προσέφυγαν στην Ελλάδα, στο διάστημα Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 1922, υπό τον φόβο των τουρκικών αντιποίνων, συγκρότησαν έναν εξόριστο πόλο εξουσίας για τη μειονότητα, που διεκδικούσε την επιστροφή των μελών της στην Πόλη.
Η επιβεβαίωση του ρόλου τους ως «εξόριστης ηγεσίας» έπρεπε να πραγματοποιηθεί μέσα από τη συγκρότηση ενός κωνσταντινουπολίτικου δημόσιου λόγου και την κοινωνική δικτύωση των προσφύγων της Πόλης.
Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκαν εφημερίδες, υποστηρίχθηκαν Κωνσταντινουπολίτες πολιτευτές και ιδρύθηκαν σύλλογοι και ενώσεις. Τα αθλητικά σωματεία των Κωνσταντινουπολιτών διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό το δίκτυο, προβάλλοντας τη σύνδεσή τους με την Πόλη και καθορίζοντας τον ιδεολογικό προσανατολισμό των εκτοπισμένων μελών της κοινότητας.
Τα αθλητικά αυτά σωματεία ήταν εξ αρχής φορτισμένα με στοιχεία δηλωτικά του βυζαντινού παρελθόντος της Πόλης, ιδιαίτερα εμφανή στις επωνυμίες τους, στα σύμβολά τους, στα χρώματα, στους καταστατικούς σκοπούς τους κ.α. Στη συνέχεια, παρατίθενται αναλυτικά τα στοιχεία της ταυτότητας αυτών των σωματείων, οι κοινωνικές και πολιτικές τους αναφορές στην ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου, καθώς και η εν γένει θέση τους εντός του προσφυγικού κόσμου της παραπάνω περιόδου.
Ο αθλητισμός των Ελλήνων της Πόλης (19ος αιώνας-1922)
Η αθλητική δραστηριότητα των Ελλήνων της Πόλης έως το 1922 αποτέλεσε μια ιδιαίτερη πτυχή της σωματειακής δράσης των ελληνικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε το 1877 ο Ελληνικός Σύλλογος «Ερμής», ενώ το 1896, μέσα στο κλίμα της αθλητικής και εθνικής έξαρσης που είχαν προκαλέσει οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα, ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος «Ηρακλής» στα Ταταύλα. Ακολούθησαν «Τα Ολύμπια» της Ροβερτείου Σχολής (1899), ο «Θησεύς» Βαφεοχωρίου (1900), ο Γυμναστικός Σύλλογος «Άρης» Μεγάλου Ρεύματος (1901), ο Γυμναστικός Σύλλογος «Περσεύς» Κοντοσκαλίου (1903), ο «Μ. Αλέξανδρος» Βαθυρρύακος (1904) κ.α.
Ο αθλητισμός των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης εντάχθηκε εξ αρχής στον αθλητισμό του βασιλείου της Ελλάδας και ανέπτυξε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έναντι των άλλων κοινοτήτων ως προς τη δομή και τη λειτουργία του, αποτελώντας στην ουσία τμήμα του ελληνικού αθλητισμού.
Τα ελληνικά αθλητικά σωματεία της Πόλης δραστηριοποιήθηκαν στο πλαίσιο που έθεταν οι κρατικοί και αθλητικοί φορείς των Αθηνών, λειτουργώντας ως φορείς της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας και υπηρετώντας με συνέπεια τη Μεγάλη Ιδέα.
Ίδρυση αθλητικών σωματείων Κωνσταντινουπολιτών Αθήνας-Πειραιά
Οι αστοί πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης, εγκαθιστάμενοι σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ίδρυσαν αθλητικά σωματεία και συνέχισαν την αθλητική τους δράση. Οι αθλητές που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, άρχισαν να εντάσσονται σε διάφορα σωματεία της πρωτεύουσας. Κάποιοι επέλεξαν τα σωματεία του Απόλλωνα και του Πανιώνιου, ενώ ορισμένοι εντάχθηκαν στον Παναθηναϊκό.
Ωστόσο, η ανάγκη για τη δημιουργία ενός αθλητικού σωματείου στην Αθήνα, που θα εξέφραζε την αθλητική παράδοση των Ρωμιών της Πόλης και την ιδιαίτερη ταυτότητα τους, οδήγησε μια ομάδα φιλάθλων στην απόφαση της ίδρυσης της Αθλητικής Ενώσεως Κωνσταντινουπόλεως (ΑΕΚ).
Η ΑΕΚ ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1924 και αναγνωρίστηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Ο Πάνος Μακρίδης αναφέρει ως πρωτεργάτες της ίδρυσης της ΑΕΚ τους Αιμίλιο Ιωνά, Κώστα Δημόπουλο, Μίλτο Ιερεμιάδη, Μενέλαο Καροτσιέρη, Μενέλαο Ιωνά, Τιμολέοντα Τάγαρη και Στέφανο Κεχαγιά. Ως ηθικούς συμπαραστάτες τους, αναφέρει τον Κωνσταντίνο Σπανούδη και την κόρη του Αθηνά.
Ο Σπανούδης εξελέγη στη θέση του προέδρου του πρώτου διοικητικού συμβουλίου της ΑΕΚ. Καθένας από τους ιδρυτές της ΑΕΚ και τα μέλη του πρώτου συμβουλίου της είχε διαγράψει ήδη μια αξιόλογη πορεία ως αθλητής ή παράγοντας στα ελληνικά σωματεία της Πόλης, η δε ΑΕΚ αποτελούσε πλέον το νέο σταθμό της αθλητικής τους δράσης στην Ελλάδα.
Στην Αθήνα ιδρύθηκαν επίσης και άλλα μικρότερα κωνσταντινοπολίτικα σωματεία, όπως ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος Κωνσταντινουπόλεως «Νέος Αστήρ», ο Ποδοσφαιρικός και Αθλητικός Όμιλος «Παμβυζαντινή», το ποδοσφαιρικό σωματείο «Καντίκιοϊ», το Πέρα Κλούμπ, ο Γυμναστικός Σύλλογος «Σπόρτινγκ Κλουμπ», κ.α.
Στον Πειραιά ιδρύθηκε αντίστοιχα το 1926, ο Αθλητικός Όμιλος «Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως» Πειραιώς. Άλλα πολίτικα σωματεία της πόλης ήταν η ΑΕΚ Αγίου Διονυσίου, το «Βυζάντιον» Φαλήρου, το Μόδα Κλουμπ Κωνσταντινουπόλεως κ.α.
Ίδρυση αθλητικών σωματείων Κωνσταντινουπολιτών στη Θεσσαλονίκη
Οι Κωνσταντινουπολίτες αθλητές που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη εντάχθηκαν αρχικά στα ντόπια σωματεία του Ηρακλή και του Άρη. Πολύ γρήγορα όμως εκδηλώθηκαν οι πρώτες συγκροτημένες προσπάθειες ίδρυσης αθλητικών σωματείων από τα μέλη της κοινότητας των Κωνσταντινουπολιτών.
Η Βυζαντινή Αθλητική Ένωση ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1923 από πρόσφυγες, κυρίως Κωνσταντινουπολίτες αθλητές. Τα ιδρυτικά μέλη του σωματείου, μέσα από την προηγούμενη συμμετοχή τους στη Χριστιανική Αδελφότητα Νέων Θεσσαλονίκης (ΧΑΝΘ), η οποία είχε ιδρυθεί επίσημα το 1921, είχαν έλθει σε επαφή με τον αθλητισμό και αργότερα πολλά από τα μέλη του συμμετείχαν στην ίδρυση άλλων αθλητικών σωματείων Κωνσταντινουπολιτών.
Η Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπολιτών (ΑΕΚ) Θεσσαλονίκης γεννήθηκε μέσα από τους κόλπους της Ενώσεως Κωνσταντινουπολιτών Θεσσαλονίκης, η οποία είχε ιδρυθεί εκεί τον Ιανουάριο του 1923.
Μέσα στο πλαίσιο που όριζαν οι σκοποί της Ενώσεως Κωνσταντινουπολιτών, προέκυψε ένα χρόνο περίπου μετά την ίδρυσή της, τον Ιούνιο του 1924, το αθλητικό τμήμα της Ενώσεως. Ιδρυτής φέρεται ο Φανούριος Βυζάντιος, που υπήρξε πρόεδρος της τριμελούς διοικούσας επιτροπής, η οποία αποτελούνταν επίσης από τον Νίκο Πετρόπουλο και τον ανθυπολοχαγό Αριστείδη Μίσιο.
Η ΑΕΚ Θεσσαλονίκης αναγνωρίστηκε ως αυτοτελές σωματείο τον Δεκέμβριο του 1925. Ο σύλλογος διασπάστηκε την άνοιξη του 1926 και η πλευρά που έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στο ποδόσφαιρο, με εκπροσώπους τον Φανούριο Βυζάντιο και τον Παντελή Καλπακτσόγλου, αποχώρησε και συνέστησε τον ΠΑΟΚ.
Ο Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών (ΠΑΟΚ) αναγνωρίστηκε τον Απρίλιο του 1926 και πολύ σύντομα εδραιώθηκε στην κορυφή του αθλητισμού της Θεσσαλονίκης, συγκροτώντας μάλιστα ένα σημαντικό δίκτυο δορυφορικών αθλητικών συλλόγων στην πόλη και στα προάστιά της.
Η διοίκηση του συλλόγου, σύμφωνα με υπόμνημα που είχε στείλει στον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, το Δεκέμβριο του 1929, αναφερόταν σε έναν αριθμό αθλητικών συλλόγων, οι οποίοι είχαν ιδρυθεί από αυτόν, στον οποίο περιλαμβάνονταν ο Βυζαντινός Αθλητικός Όμιλος στη Θεσσαλονίκη, η Προσφυγική Ένωσις στη συνοικία Αγ. Δημητρίου και Κασσάνδρου, ο Αετιδεύς και ο Αετός στην Τούμπα, ο Κανάρης στον συνοικισμό Τσινάρι, ο Απόλλων Καλαμαριάς, ο Παμμακεδονικός στο Ντεπώ, ο Αθλητικός Όμιλος Κατιρλή και ο Μαραθών Κουρή.
Μάλιστα, η διοίκηση του ΠΑΟΚ δήλωνε ότι, εκτός από τα παραπάνω επίσημα σωματεία, είχε προβεί και στην ίδρυση πολλών ανεπισήμων συνοικιακών σωματείων «προς μεγαλειτέραν διάδοσιν του αθλητικού πνεύματος και ιδέας.»
Όλα αυτά τα σωματεία ο ΠΑΟΚ τα ενίσχυε υλικά και ηθικά, «εν τω μέτρω των ασθενών του δυνάμεων.», όπως ανέφερε.
Ο Βυζαντινός Αθλητικός Όμιλος (ΒΑΟ) ιδρύθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1926. Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο της εφημερίδας Νέα Αλήθεια, που δημοσιεύθηκε το 1940:
«Τέσσερα χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή μερικοί παληοί φίλοι και συναγωνισταί, ξερριζωμένοι από τα σπιτικά τους, με δυνατές τις αναμνήσεις της γης όπου μεγάλωσαν και όπου έγιναν άνδρες, απεφάσισαν την ίδρυσιν του Βυζαντινού Αθλητικού Ομίλου.»
Στις 17 Ιανουαρίου 1926, ιδρύθηκε στην Καλαμαριά ο Αναμορφωτικός Σύλλογος Καλαμαριάς «Ο Απόλλων». Παρά την μεταγενέστερη ταύτιση του Απόλλωνα με το ποντιακό στοιχείο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι ιδρυτές του ήταν κυρίως Κωνσταντινουπολίτες, αλλά και Πόντιοι βέβαια, οι οποίοι διέμεναν κυρίως στον κεντρικό συνοικισμό της Καλαμαριάς και στο γειτονικό συνοικισμό Δέρκων.
Στην πορεία του χρόνου, ο Απόλλων εξελίχθηκε στο σημαντικότερο σωματείο της Καλαμαριάς, απορροφώντας άλλα μικρότερα.
Αθλητικά σωματεία Κωνσταντινουπολιτών στην υπόλοιπη Ελλάδα
Στην Πάτρα, η Αθλητική και Ποδοσφαιρική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως Πατρών αναγνωρίστηκε το 1928 και διαλύθηκε το 1938. Στην Αχαΐα ιδρύθηκε το 1932 και η Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως Αιγίου.
Στο Βόλο ιδρύθηκε η Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπολιτών Βόλου, ενώ μια ομάδα νέων ίδρυσε νέο αθλητικό σωματείο, το οποίο αναγνωρίστηκε επίσημα και έφερε την ονομασία Πανθεσσαλικός Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών (ΠΑΟΚ). Άλλο κωνσταντινουπολίτικο σωματείο του Βόλου ήταν η Πανθεσσαλική Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως (ΠΑΕΚ).
Στην Εύβοια, η ΑΕΚ Χαλκίδος ιδρύθηκε την άνοιξη του 1928 επίσης από πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, στη Χαλκίδα ιδρύθηκε η Πέρα Κλουμπ.
Στην Καλαμάτα, ο Αθλητικός και Ποδοσφαιρικός Σύλλογος Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως Καλαμών αναγνωρίστηκε στις 9 Απριλίου 1927, ενώ στην ίδια πόλη είχε ιδρυθεί και το Βυζάντιον Καλαμών, το οποίο ήταν ενεργό τον Δεκέμβριο του 1928.
Στην πόλη της Καβάλας, ιδρύθηκε το 1923 ο Γυμναστικός Σύλλογος Απόλλων, τα μέλη του οποίου ήταν κυρίως πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη. Η Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπολιτών Καβάλας (Βυζάντιον) ιδρύθηκε το 1924.
Η Α.Ε.Κ. Τρίπολης ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της Αρκαδίας το 1929. Με την αρχική ονομασία Ένωση δημιουργήθηκε ποδοσφαιρικό τμήμα, το οποίο στη συνέχεια μετονομάσθηκε σε Α.Ε.Κ. Τρίπολης.
Τέλος, στον Πύργο της Ηλείας ιδρύθηκε στα 1930 το σωματείο Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπόλεως Πύργου, ενώ στο Ηράκλειο Κρήτης μαρτυρείται το 1930 η ύπαρξη της τοπικής Αθλητικής Ενώσεως Κωνσταντινουπόλεως.
Αθλήματα
Οι πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης ήταν φορείς μιας πολυσύνθετης αθλητικής κουλτούρας, το δε εύρος της ενασχόλησής τους με τα σύγχρονα σπορ υπήρξε μεγάλο. Ποδοσφαιριστές όπως ο Κώστας Νεγρεπόντης του Πέρα Κλουμπ κόμιζαν διεθνείς εμπειρίες και διακρίθηκαν στο ελληνικό ποδόσφαιρο, ενώ Κωνσταντινουπολίτες διέδωσαν το άθλημα σε πολλές πόλεις της ελληνικής επαρχίας.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι τα περισσότερα εκ των πενήντα προσφυγικών αθλητικών σωματείων, τα οποία καλλιεργούσαν το στίβο, είχαν ιδρυθεί από πρόσφυγες της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, πόλεις με μεγάλη παράδοση στον κλασικό αθλητισμό.
Στις αθλοπαιδιές επίσης οι Πολίτες υπήρξαν πρωτοπόροι. Η ομάδα μπάσκετ της ΑΕΚ, η οποία ιδρύθηκε το 1927 αποτελούνταν από παίκτες της Ροβερτείου Σχολής, κατακτώντας μάλιστα επί δύο συνεχόμενες φορές το πρωτάθλημα μπάσκετ Ελλάδας.
Μετά το 1922, το άθλημα της πυγμαχίας αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στις τάξεις των προσφύγων, ιδιαίτερα αυτών που κατάγονταν από την Κωνσταντινούπολη.
Το 1924 εμφανίστηκε στην Αθήνα ο Κωνσταντινουπολίτης πυγμάχος Κώστας Περλάτος, ο οποίος διακρίθηκε για τις μετέπειτα προπονητικές και διοικητικές του ικανότητες, κερδίζοντας τον τίτλο του πρώτου δασκάλου πυγμαχίας στην Ελλάδα.
Κορυφαία μορφή στη Θεσσαλονίκη υπήρξε ο πυγμάχος Γιώργος Αγγελίδης από τα Ταταύλα, ο οποίος είχε αποκτήσει τα γνωρίσματα ενός λαϊκού ήρωα.
Αντίστοιχα, σωματεία όπως η ΑΕΚ Θεσσαλονίκης και ο ΠΑΟΚ καλλιέργησαν τα αθλήματα του υγρού στίβου. Στην Καβάλα, η τοπική ΑΕΚ διατηρούσε κολυμβητικό τμήμα, οργανώνοντας μάλιστα και τους κολυμβητικούς αγώνες «Ποσειδώνια».
Κοινωνική ταυτότητα- Δημόσια κοινωνικότητα
Οι εσωτερικές διαφορές στον προσφυγικό κόσμο αποτυπώθηκαν και στον αθλητισμό των νέων κατοίκων της χώρας, κυρίως μέσα από την ύπαρξη αθλητικών συλλόγων, οι οποίοι εξέφραζαν τα αστικά τμήματα του προσφυγικού κόσμου, ιδιαίτερα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.
Ευδιάκριτη κατηγορία προσφυγικών αθλητικών σωματείων ήταν εκείνη που περιελάμβανε τα σωματεία, τα οποία ιδρύθηκαν από τα μέλη της κοινότητας των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης, η ΑΕΚ Αθηνών και ο ΠΑΟΚ υπήρξαν δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων σωματείων.
Η ΑΕΚ συγκέντρωνε στις τάξεις της τα μέλη της αστικής ελίτ των Κωνσταντινουπολιτών της πρωτεύουσας. Στο μητρώο μελών του σωματείου, το 1934, διακρίνουμε χαρακτηριστικά τρεις πολιτικούς, δεκαοκτώ εμπόρους, οκτώ γιατρούς, έξι χρηματιστές, τρεις βιομήχανους, τρεις δικηγόρους και τέσσερις αρχιτέκτονες.
Τα μέλη των σωματείων των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης, ανέπτυξαν επίσης μια ιδιαίτερη κοινωνικότητα, ως άνθρωποι οι οποίοι είχαν εντρυφήσει στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της Πόλης.
Η ΑΕΚ, ως το σωματείο της ελίτ των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης, έδιδε τους χορούς της σε καλά κέντρα της Αθήνας, αρχικά στο Ντελίς, ενώ αργότερα ενοικίαζε το κέντρο Μαξίμ.
Πολιτικά δίκτυα και συμπεριφορές
Σωματεία, όπως η ΑΕΚ και ο ΠΑΟΚ, διατήρησαν ισχυρούς δεσμούς με την παράταξη των Φιλελευθέρων, καθ’ όλη τη διάρκεια της δημοκρατικής περιόδου του Μεσοπολέμου.
Πολιτικός της παράταξης των Φιλελευθέρων ήταν ο πρώτος πρόεδρος της ΑΕΚ Κωνσταντίνος Σπανούδης, ο οποίος υπήρξε διακεκριμένος δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας Πρόοδος της Κωνσταντινούπολης.
Στη Θεσσαλονίκη, η πολιτική μήτρα της ΑΕΚ Θεσσαλονίκης και του ΠΑΟΚ υπήρξε η Ένωση Κωνσταντινουπολιτών. Καταστατικός σκοπός της Ενώσεως, με σαφή πολιτική στόχευση ήταν «η εμπέδωσις του προσφυγικού κόσμου εν τη εθνική και ανορθωτική κατευθύνσει, την οποίαν διεχάραξεν αυτήν η Επανάστασις του 1922».
Ο ΠΑΟΚ Θεσσαλονίκης διατηρούσε στενούς δεσμούς με παράγοντες της βενιζελικής παράταξης, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στην κεντρική πολιτική σκηνή, στην τοπική αυτοδιοίκηση και στον τύπο.
Χαρακτηριστικά, ο πρόεδρος του συλλόγου Πέτρος Λεβαντής (1930-1931 και 1933-1934) ήταν βουλευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων και διευθυντής της εφημερίδας Μακεδονία.
Η μνήμη της Πόλης
Τα σύμβολα, οι επωνυμίες και οι τελετές των αθλητικών σωματείων των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης αποτέλεσαν βασικά στοιχεία προβολής της μνήμης της Πόλης, καθώς και υπόμνησης της παλιάς περίοπτης θέσης τους στην οθωμανική κοινωνία. Βασική πηγή έμπνευσης για την ονομασία των αθλητικών σωματείων των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης υπήρξε η Πόλη και το Βυζάντιο.
Συγκεκριμένα, 55 προσφυγικά αθλητικά σωματεία χρησιμοποιούσαν ονομασίες που αφορούσαν στην Κωνσταντινούπολη, όπως η Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως (ΑΕΚ) και ο Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών (ΠΑΟΚ).
Κατά την περίοδο αυτή αρκετά σωματεία ονομάζονται ΑΕΚ, γεγονός που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως μια μόδα της εποχής, εξαιτίας της δημοτικότητας της Αθλητικής Ενώσεως Κωνσταντινουπόλεως.
18 σωματεία σχετίζονταν με το Βυζάντιο, όπως η Βυζαντινή Αθλητική Ένωση και ο Βυζαντινός Αθλητικός Όμιλος (ΒΑΟ) και 8 σωματεία σχετίζονταν με το Βυζαντινό Δικέφαλο Αετό, όπως ο Δικέφαλος Αετός Αμπελοκήπων και η Αθλητική Ένωση «Δικέφαλος Αετός».
Επίσης, το σύμβολο που υιοθέτησαν κατά κόρον τα αθλητικά σωματεία των προσφύγων ήταν ο βυζαντινός δικέφαλος αετός.
Το έμβλημα αυτό υιοθέτησαν σωματεία όπως η ΑΕΚ, ο ΠΑΟΚ, η Βυζαντινή Αθλητική Ένωση, ο Αθλητικός Όμιλος «Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως» Πειραιώς, η ΑΕΚ Καβάλας, ο Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος «Βυζάντιον» Λαυρίου και πολλά άλλα.
Επίλογος
Ο σωματειακός αθλητισμός των προσφύγων της Κωνσταντινούπολης στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο ανάδειξης των μελών της ηγεσίας τους, που είχαν προσφύγει στην Ελλάδα, ως «εξόριστης ηγεσίας». Η επίτευξη αυτού του στόχου πραγματοποιήθηκε μέσα από τη συγκρότηση ενός δημόσιου λόγου και την κοινωνική και πολιτική δικτύωση των προσφύγων της Πόλης.
Βασικός καταστατικός σκοπός των αθλητικών τους σωματείων υπήρξε η συγκέντρωση και οργάνωση της προσφυγικής νεολαίας της Κωνσταντινούπολης, ο δε ιδεολογικός προσανατολισμός των ιδρυτικών τους μελών και η πολιτική τους κατεύθυνση προς την παράταξη των Φιλελευθέρων και τον Βενιζέλο υπήρξαν πρωταρχικοί στόχοι.
Τα στελέχη των συλλόγων τους κόμιζαν σημαντική αθλητική προπαίδεια και υπήρξαν πρωτοπόροι σε πολλά αθλήματα.
Επίσης, τα σωματεία τους λειτούργησαν ως φορείς της μνήμης της Πόλης, μέσα από την επαναληπτική χρήση εικόνων, κειμένων και τελετουργικών που παρέπεμπαν στον τόπο καταγωγής τους.
Εν κατακλείδι, ο αθλητισμός υπήρξε για τους πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης πεδίο σφυρηλάτησης και προβολής της διακριτής τους ταυτότητας και δεν θα ήταν υπερβολική η διατύπωση της θέσης ότι μαζί με τους Σμυρνιούς καθόρισαν τη φυσιογνωμία του σύγχρονου ελληνικού αθλητισμού.
