Ομιλία Χρυσάνθης Κοντάκη, Ιστορικού-Αρχαιολόγου, εμπειρογνώμονα πολιτισμικής διαχείρισης και εφαρμογών πολιτισμού στην 6η εσπερίδα του Ανοιχτού Διαρκούς Συνεδρίου «100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή» του Κέντρου Μικρασιατικού Πολιτισμού & Ανάδειξης Σύγχρονης Ιστορίας του Δήμου Καισαριανής “Διαχείριση Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Tα μεγάλα ιδρύματα Μικρασιατικής πολιτιστικής κληρονομιάς στην Καισαριανή”
Η εισήγηση αναλύεται σε δύο άξονες:
α) Βέλτιστες πρακτικές της λειτουργίας και προσφοράς υπηρεσιών των σύγχρονων αρχείων
β) Προκλήσεις και Προοπτικές για το Ιστορικό Αρχείο Καισαριανής
Βάσει των αρχών της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τα αρχεία, International Council of Archives (2014), αποδεχόμαστε τη μοναδικότητα, τη ζωτική αναγκαιότητα, την ποικιλομορφία, το πλήθος των υποστρωμάτων, τον ρόλο των αρχειονόμων και τη συλλογική ευθύνη όλων στη διαχείριση και τη διατήρηση των αρχείων. Η πρόσβαση στα αρχεία είναι ελεύθερη για όλους και χρησιμοποιούνται ώστε να συμβάλουν στη διαμόρφωση ελεύθερων πολιτών.
Τα αρχεία είναι μάρτυρες του παρελθόντος. Παρέχουν τεκμήρια, εξηγήσεις και επιβεβαίωση τόσο για τις παρελθούσες ενέργειες όσο και για τις τρέχουσες αποφάσεις. Τα αρχεία αναλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα ρόλων που επιτρέπουν στις πολιτισμένες κοινότητες να ριζώσουν και να αναπτυχθούν, από την εκπαίδευση και την έρευνα, την ψυχαγωγία και την αναψυχή μέχρι την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την επιβεβαίωση της ταυτότητας. Τα αρχεία είναι μοναδικά για το πλαίσιο στο οποίο γεννήθηκαν και είναι αναντικατάστατα. Η δυναμική τους μπορεί να αξιοποιηθεί με κατάλληλες μεθόδους εντοπισμού, φροντίδα διαχείρισης και ευρεία πρόσβαση.
Η ορθή διαχείριση των αρχείων δεν αφορά μόνο την αποθήκευσή τους για την ιστορία και την έρευνα. Τα αρχεία έχουν, επιπλέον, κεντρικό ρόλο στη χρηστή διακυβέρνηση, εφόσον συνιστούν εργαλεία με τα οποία οι κυβερνήσεις μπορούν να λογοδοτήσουν, να παρουσιάσουν και να ζητήσουν επαλήθευση των δημοκρατικών τους διαπιστευτηρίων. Σωστά διαχειριζόμενα αρχεία και τεκμήρια είναι τα μέσα με τα οποία μια χώρα μπορεί να κατανοήσει το ποιος, πότε, πού, πώς και γιατί των κυβερνητικών ενεργειών. Επιτρέπουν την εφαρμογή των δικαιωμάτων του ανθρώπου και στηρίζουν την ικανότητα μιας κυβέρνησης να εξηγεί και να υπερασπίζεται τις ενέργειές της. Η ορθή διαχείριση των αρχείων εξασφαλίζει, επίσης, αποτελεσματική και έγκαιρη διακυβέρνηση.
Μια διεθνής πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός ενιαίου σημείου εισόδου για όλα τα αρχεία στην Ευρώπη, και σχετικά με την Ευρώπη, είναι το Archives Portal Europe > Explore the treasures of European culture. Πρόκειται για μία συνεργασία ειδικών από περισσότερες από 30 χώρες με σκοπό να ενοποιηθεί σε ένα κοινό περιβάλλον η πολιτιστική κληρονομιά των χωρών και να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες για την ιστορική έρευνα και την επιμέλεια της κληρονομιάς σε ψηφιακό περιβάλλον. Είναι η πρώτη φορά που τα ευρωπαϊκά αρχεία συνεργάζονται σε αυτή την κλίμακα και οι δυνατότητες που παρέχουν αυτές οι συνδέσεις είναι τεράστιες τόσο για τους επαγγελματίες των αρχείων όσο και για τους χρήστες.
Σε αυτόν τον κόμβο μπορεί κάποιος να περιηγηθεί σε 550.000 αρχειακές συλλογές, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων εκατομμυρίων εγγράφων, τα πρόσωπα και τους οργανισμούς που δημιούργησαν ή/και χρησιμοποίησαν αυτά τα τεκμήρια, καθώς και τα ιδρύματα που κατέχουν σήμερα το αρχειακό υλικό. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι θεματικές παρουσιάσεις που σχεδιάζουν και επεξεργάζονται οι διαχειριστές υπεύθυνοι του κόμβου συνδυάζοντας και συσχετίζοντας το αποθησαυρισμένο υλικό. Ξεχωρίζουν οι δράσεις κοινωνικής ιστορίας του Archives Portal Europe με προεξέχουσα τη δράση σχετικά με τα οικογενειακά αρχεία και την αξιοποίησή τους.
Στην Ελλάδα, η συνειδητοποίηση της σημασίας των αρχειακών τεκμηρίων ως θεμελιώδους αναντικατάστατης πηγής γνώσης για την ιστορία και τον πολιτισμό ενός τόπου, βρίσκεται σε πρώιμο ακόμη στάδιο. Αρκεί να θυμηθούμε ότι τα αρχεία των δημοσίων υπηρεσιών, από συστάσεως του ελληνικού κράτους, βρίσκονταν για πολλά χρόνια αφημένα στο υπόγειο του κτηρίου της Ακαδημίας Αθηνών, όπου στεγάζονταν παλαιότερα τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Φορείς διατήρησης αρχείων στην Ελλάδα είναι ενδεικτικά οι ακόλουθοι (πηγή: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία):
Α) Κρατικοί αρχειακοί φορείς – Λειτουργούν στην επικράτεια 3 Διευθύνσεις, 54 Τμήματα και 7 Αρχειοφυλακεία (ίδρυση των κατά τόπους Γενικών Αρχείων του Κράτους 1987-88) και
Β) Ειδικά αρχεία Δημοσίων Φορέων ή Οργανισμών (Διεύθυνση Διαχείρισης του Εθνικού Αρχείου Μνημείων και του Αρχαιολ. Κτηματολογίου & Τήρησης του Ιστορικού Αρχείου Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού και Υπηρεσία Στρατιωτικών Αρχείων (ΓΕΣ), Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο Υπ. Εξωτερικών, κ.λπ.), Οπτικοακουστικά αρχεία (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Αρχείο ΕΡΤ, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», κ.α..), Μουσεία (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, κ.λπ.), Ερευνητικά Κέντρα / Ινστιτούτα (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», κ.λπ.), Αρχεία Χαρτών και Σχεδίων (ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας – Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς), Δημοτικά / Κοινοτικά Αρχεία (Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου, Ιστορικό Αρχείο Δήμου Αθηναίων, Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά, Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού – Καλαμαριά, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Αρχειοθήκη των Κυκλάδων), Ιδιωτικοί αρχειακοί φορείς (Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Ίδρυμα Τσαρούχη, Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου», Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, κ.λπ.), Αρχεία χρηματοπιστωτικών οργανισμών (Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Τράπεζα της Ελλάδος, Εθνική Τράπεζα, Alpha Bank, κ.ά.), Αρχεία φυσικών προσώπων / οικογενειών, Βιβλιοθήκες (Εθνική Βιβλιοθήκη, Βιβλιοθήκη της Βουλής, Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, κ.ά.), Επιστημονικές εταιρείες (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», κ.ά.), Αρχεία πολιτικών κομμάτων, συνδικαλιστικών οργανώσεων, κοινωνικών κινημάτων (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης», Αρχείο Ιστορίας Συνδικάτων, Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας, κ.ά.)
Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στην πολιτική τους για τα δημόσια αρχεία, ειδικότερα δε για τα αρχεία των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης (ενεργά, ημιενεργά, ανενεργά, διηνεκούς υπηρεσιακής χρησιμότητας) και την περιοδική εκκαθάριση που θα πρέπει να λαμβάνει χώρα.
Τονίζεται η σημασία της λειτουργίας του Εθνικού Ευρετηρίου Αρχείων για την εποπτεία του συνόλου της αρχειακής παραγωγής της χώρας και την εξυπηρέτηση των ερευνητών, αλλά και ο ρόλος του Αρχειομνήμονα ως ένα δυναμικό σύστημα διαχείρισης αρχειακών δεδομένων που μας δίνει τη δυνατότητα να περιηγηθούμε στις αρχειακές συλλογές των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
Ένα νέο προϊόν των ΓΑΚ, είναι η Ψηφιακή Πύλη Αρχείων 1922 (19 αρχεία του Κράτους 2022 έτος μνήμης) που δίνει τη δυνατότητα ανοιχτής, στοχευόμενης πρόσβασης και ψηφιακής περιήγησης στις πρτωτογενείς πηγές που τεκμηριώνουν με τρόπο μοναδικό την ιστορία της Μικρασιατικής καταστροφής και της αποκατάστασης των προσφύγων.
Καλές πρακτικές
Υπάρχουν στην Ελλάδα λίγες καλές πρακτικές συγκέντρωσης, ευρετηρίασης και προβολής αρχειακού αποθέματος εστιάζοντας στην αξιοποίησή του για το αφήγημα της τοπικής ιστορίας.
Παρουσιάζονται δύο νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου που έχουν συσταθεί από δήμους και έχουν καταστεί ερευνητικά κέντρα εθνικής εμβέλειας:
α) Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου.
Αρχείο Δήμου Βόλου – Το Δημοτικό Κέντρο διαθέτει σήμερα ένα πλούσιο αρχείο που αποτελείται από το ιστορικό αρχείο του Δήμου Βόλου (1883-1982), 46 ιδιωτικά αρχεία που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την πόλη και την ευρύτερη περιοχή, αρχεία παλιών βιομηχανικών επιχειρήσεων, καθώς και σημαντικό υλικό σχεδίων κτηρίων, χαρτών, αεροφωτογραφιών, διαφανειών και φωτογραφιών. Σημαντικό τμήμα του υλικού είναι αναζητήσιμο στο διαδίκτυο, οργανωμένο μέσα από το αρχειακό σύστημα των ΓΑΚ.
Μουσείο της πόλης του Βόλου – Το Μουσείο σχεδιάστηκε μέσα από ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που αφορούσε την ιστορική και ανθρωπολογική μελέτη στου αστικού φαινομένου στο Βόλο, τη δημιουργία βάσεων δεδομένων της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της πόλης και των κατοίκων της, και την παραγωγή βάσης δεδομένων και διαδραστικών εφαρμογών με στόχο την ευρεία διάχυση των αποτελεσμάτων μέσω της δημιουργίας μουσείου.
β) Ιστορικό Αρχείο προσφυγικού Ελληνισμού (Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη)
Το Αρχείο περιλαμβάνει 90 Συλλογές Δημόσιων Αρχείων (αρχεία Διοικητικών Υπηρεσιών, Διπλωματικών Υπηρεσιών, Εκπαιδευτικά/Σχολικά και Εκκλησιαστικά), 800 Συλλογές Ιδιωτικών Αρχείων (τεκμήρια που ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές ατόμων, οικογενειών ή συλλόγων, τόσο στους τόπους καταγωγής όσο και στον τόπο εγκατάστασης, Συλλογές χαρτών (70 χάρτες υπηρεσιών του Στρατού, της Εποικιστικής Υπηρεσίας, κ.ά.), Συλλογές Εφημερίδων και Δημοσιευμάτων, Συλλογές Φωτογραφιών και Καρτ Ποστάλ, Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών, Βιβλιοθήκη Σύγχρονων, Παλαιών και Περιοδικών Εκδόσεων. Τα τεκμήρια βρίσκονται σε πρωτότυπη μορφή ή σε αντίγραφο.
Παρουσιάζονται τρεις υπηρεσίες, σε τρεις διαφορετικούς δήμους, στις οποίες συνδυάζονται αρμοδιότητες δημοτικού αρχείου (τρέχοντος αρχείου των υπηρεσιών) και ιστορικού αρχείου (συλλογών):
α) Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
Το 2016 το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης ορίστηκε επίσημα ως Ειδικό Ιστορικό Αρχείο, αναλαμβάνοντας από την Εφορεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους την αρμοδιότητα διαχείρισης του Δημοτικού Αρχείου Θεσσαλονίκης: δηλ. τη διάσωση, τη διατήρηση και αξιοποίηση του Δημοτικού Αρχείου των διοικητικών οργάνων και υπηρεσιών του Δήμου Θεσσαλονικέων. Περιλαμβάνονται ιδιωτικά Αρχεία, φωτογραφικό Αρχείο (Α’ Παγκοσμίου Πολέμου), συλλογή ταχυδρομικών δελταρίων (καρτ-ποστάλ), συλλογή χαρτών, αρχεία εφημερίδων και αφισών. Διοργανώνονται εκπαιδευτικά προγράμματα, περίπατοι κληρονομιάς και άλλες δράσεις Δημόσιας Ιστορίας.
β) Ιστορικό Αρχείο Δήμου Αθηναίων
Η Αρχειακή Υπηρεσία Δήμου Αθηναίων συστάθηκε το 2003. Με τον Ο.Ε.Υ. 2012 το Αρχείο εντάχθηκε στη Δ/νση Αποκέντρωσης και Διοίκησης ως Τμήμα Δημοτικού & Ιστορικού Αρχείου και απέκτησε αρμοδιότητες προς δύο αλληλοσυμπληρούμενους άξονες: το δημοτικό αρχείο (τρέχον αρχείο των υπηρεσιών) και το ιστορικό αρχείο (συλλογές). Στο πλαίσιο αυτό διατύπωσε την αρχειακή πολιτική του δήμου Αθηναίων, συγκρότησε δίκτυο υπαλλήλων συνδέσμων στο πρότυπο των Γ.Α.Κ. και, κατά προτεραιότητα, σχεδίασε και επιμελήθηκε τη χαρτογράφηση του αρχειακού υλικού στις δημοτικές υπηρεσίες, δράση που υλοποίησαν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.). Ακόμα, ανέλαβε πρωτοβουλία για τη διάσωση και πρόσκτηση τεκμηρίων, τη συγκρότηση αρχειακών ενοτήτων και τη σύνταξη εργαλείων έρευνας. Το Ιστορικό Αρχείο επιδιώκει συνεργασίες και αναπτύσσει εξωστρεφή δραστηριότητα, προβάλλοντας την τοπική ιστορία και την ιστορία της τοπικής αυτοδιοίκησης ως νέα πεδία έρευνας.
γ) Τμήμα Ιστορικού – Φωτογραφικού Αρχείου και Ιδιωτικών Συλλογών Δήμου Πειραιά.
Παρουσιάζονται τρία ερευνητικά προγράμματα που έχουν καταστεί πρότυπα για τις πρακτικές συγκέντρωσης, ευρετηρίασης και αξιοποίησης αρχειακού αποθέματος τοπικού ενδιαφέροντος με σκοπό την ανασύσταση της ιστορίας του εκάστοτε τόπου / πόλης:
α) Ερευνητικό πρόγραμμα «Ιστορία των Οικισμών της Ελλάδας 15ος-20ός αι.»
(επιστημ. υπεύθυνος: Δημητρόπουλος, Δημ., ΕΙΕ) – Αρχειοθήκη Κυκλάδων
Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, τα ΓΑΚ Νομού Κυκλάδων, με έδρα την Ερμούπολη Σύρου, και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, έχουν από το 2012-13 ξεκινήσει την καταγραφή, συγκέντρωση, ευρετηρίαση και προβολή του αρχειακού αποθέματος των δήμων και κοινοτήτων των Κυκλάδων. Μέχρι στιγμής έχει ταξινομηθεί το αρχειακό υλικό των δήμων Αμοργού, Κιμώλου, Άνδρου, Μυκόνου, Σικίνου, Ανάφης, Πάρου, και συνεχίζεται της Σαντορίνης, της Σύρου και της Σερίφου.
β) Ερευνητικό πρόγραμμα «Η πόλη στους νεότερους χρόνους»
(επιστημ. υπεύθυνος Λούκος Χρ., Παν/μιο Κρήτης, ΙΤΕ/ΙΜΣ)
Κατά την πρώτη περίοδο, το πρόγραμμα, απέβλεψε κυρίως στη δημιουργία μιας υποδειγματικής βάσης δεδομένων για την Ερμούπολη της Σύρου (19ος-20ός αιώνας), με βασικότερες πηγές το δημοτολόγιο, τις απογραφές πληθυσμού, τις ληξιαρχικές πράξεις, τα συμβολαιογραφικά και δικαστικά αρχεία, τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου, τα αρχεία των εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, και λοιπές μαρτυρίες που αποτελούν σειρά, και ενώ ήδη το αρχείο του Δήμου της Ερμούπολης, είχε ταξινομηθεί, μεταξύ 1976-1982, από τα μέλη και τους συνεργάτες της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού (περιοδικό Μνήμων).
Από το 1995 η προσπάθεια ενισχύεται με τις συστηματικές ταξινομικές αποστολές φοιτητών/φοιτητριών του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Κατά τη δεύτερη περίοδο, και μέχρι σήμερα, στις ταξινομικές αποστολές εντάχθηκαν μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες και υποψήφιοι διδάκτορες κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, αλλά και από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Στο πλαίσιο του μαθήματος Ιστορία πόλεων, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες έρχονται σε επαφή με πρωτογενές αρχειακό υλικό και καλούνται να αποδελτιώσουν ένα μικρό όγκο αυτού του υλικού.
γ) Ερευνητικό Πρόγραμμα «Αθήνα 1834 – 1960»
(επιστ. υπεύθυνοι: Μπουρνόβα Ε., Δημητροπούλου Μ.)
Από το 2000 που διδάσκεται το μάθημα αυτό, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων και άλλων Ληξιαρχείων της περιφέρειας πρωτευούσης, οι φοιτητές έχουν αποδελτιώσει ληξιαρχικές πράξεις γάμου και θανάτων. Επίσης με τη βοήθεια των φοιτητών πραγματοποιήθηκαν κλειστές συνεντεύξεις με κατοίκους των Εξαρχείων προκειμένου να αξιοποιηθούν σε έρευνα που διεξήγε η ομάδα για την ιστορία της οδού Καλλιδρομίου.
Δημοτικά αρχεία – Οργάνωση & Διαχείριση
Οι πρακτικές και τα έργα που παρουσιάστηκαν παραπάνω, υπογραμμίζουν την ανάγκη συστηματικής οργάνωσης και διαχείρισης των δημοτικών αρχείων που θα οδηγήσει σε εξορθολογισμένες πολιτικές.
Α. Δεδομένου του ουσιαστικού ρόλου της κάθε δημοτικής αρχής σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές δραστηριότητες, τα δημοτικά αρχεία περιέχουν μαρτυρίες για µια γενικότερη και πολύπλευρη θεώρηση της πόλης στην οποία αναφέρονται, καθώς και συνεχές ομοειδές υλικό που επιτρέπει την ανίχνευση φαινομένων μεγαλύτερης διάρκειας. Ωστόσο, το γενικότερο έλλειμμα ως προς τη διαφύλαξη του δημόσιου αρχειακού πλούτου και η αδιαφορία για την προστασία των αρχείων, δημιουργούν έντονη ανησυχία για τα αρχειακά τεκμήρια της ελληνικής αυτοδιοίκησης που αφορούν πλήθος συντεταγμένων πληροφοριών, συχνά μοναδικών, για την ελληνική κοινωνία του 20ού αιώνα.
Ως εκ τούτου, απαιτείται:
- διασφάλιση, διατήρηση και διαχείριση του αρχειακού υλικού, τόσο για τις ανάγκες της διοίκησης, όσο και για τις ανάγκες της έρευνας σε διάφορα πεδία: ιστορική δημογραφία, τοπική ιστορία, κοινωνική και οικονομική ιστορία, ιστορία της ίδιας της αυτοδιοίκησης, αλλά και ειδικότερα στο ζήτημα του κράτους και των σχέσεών του µε τους πολίτες.
- εκσυγχρονισμός των θεματολογίων των δημοτικών αρχείων και συνολικότερη μέριμνα τόσο για τα τρέχοντα, όσο και για τα ανενεργά ή ημι-ενεργά αρχεία των ΟΤΑ.
- να γνωρίζουμε πώς αρχειοθετούνται οι παρούσες δραστηριότητες για τη σημασία που θα αποκτήσουν στο μέλλον.
Β. Δεν είναι ακόμη ικανοποιητικός ο βαθμός στον οποίο εφαρμόζεται η σύσταση για δημιουργία αρχειακής υπηρεσίας στους μεγάλους ΟΤΑ και ορισμό υπευθύνου αρχείου στους υπολοίπους, ή για διοργάνωση σεμιναρίων επιμόρφωσης των δημοτικών υπαλλήλων.
Γ. Έχει επιβεβαιωθεί πολλαπλώς ότι στα έγγραφα και κατάστιχα ενός δημοτικού αρχείου αποτυπώνονται πολλές εκφάνσεις της ζωής μιας κοινότητας ανθρώπων (γάμοι, γεννήσεις, θάνατοι, στρατολογία, φιλανθρωπία, καθημερινότητα, κ.ά.). Δεν θα πρέπει να περιοριζόμαστε, ωστόσο, μόνο στα δημοτικά αρχεία, αλλά να καταγράφουμε και να ταξινομούμε αρχειακό υλικό σε συμβολαιογραφεία, συλλόγους, νοσοκομεία, σχολεία, εκκλησίες κ.λπ. Σκοπός πρέπει να είναι, η συστηματική έρευνα και ταξινόμηση αρχείων στις πόλεις καθώς και η συνακόλουθη δημιουργία βάσεων δεδομένων ανοιχτής πρόσβασης. Θα πρέπει επιπλέον η έρευνα να επεκτείνεται και σε προφορικές συνεντεύξεις.
Δ. Τα ταξινομικά δελτία μηχανογραφούνται και συστήνουν βάσεις δεδομένων για τη θεματική αναζήτηση του αρχειακού υλικού, για περαιτέρω έρευνα και κοινωνική αξιοποίηση (π.χ. νέα έρευνα για την πόλη μπορεί να στοχεύσει σε γνωστικά αντικείμενα όπως, η ανθρωπολογία της συγγένειας, η ανθρωπολογία της μετανάστευσης και των προσφυγικών πληθυσμών, τα εθνοϊατρικά συστήματα, κ.ά.
Ε. Μείζον πρόβλημα ήταν και είναι πώς θα εμπλέξουμε στην υπόθεση των αρχείων και την τοπική κοινωνία, και να καταστήσουμε το ταξινομηθέν υλικό έναν χώρο κάποιων ιστορικών ενδιαφερόντων με ό,τι αυτό συνεπάγεται (π.χ. αναζητήσεις γενεαλογικού τύπου).
Δράσεις κοινωνικής συμμετοχής, Πληθοπορισμός και Δημόσια Ιστορία
Τα αρχεία, τα μουσεία και οι βιβλιοθήκες αναλαμβάνουν δράση για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου με συμμετοχικές πρακτικές. Συλλογές ιστοριών για αντικείμενα και ανθρώπους συγκροτούνται συστηματικά πλέον από αρχεία μουσείων και βιβλιοθηκών επιχειρώντας συχνά διασυνδέσεις με την εκάστοτε τοπική ή εθνική ιστορία. Τέτοιες συλλογές συνιστούν αποτέλεσμα της συμμετοχικότητας των πολιτών και της συνεργασίας των φορέων με τους ανθρώπους των πόλεων.
Συμμετοχικές πρακτικές συλλογής προσωπικών αφηγήσεων που συμβάλλουν για την εξύφανση των μεγάλων αφηγημάτων πόλης, αποτυπώνονται σε ποικίλες εφαρμογές, είτε συμμετοχικές εκθέσεις crowdsourcing, μαθησιακές και άλλες δράσεις, είτε ψηφιακές εφαρμογές (κοινοτικές ιστοσελίδες, δράσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κ.ά.), οι οποίες, εκτιμάται ότι, τα τελευταία χρόνια, διατηρούν σημαντικό ρόλο για τη δημιουργία συνθηκών κοινωνικής ενσυναίσθησης και συνοχής.
Αυτό που αναδεικνύεται ως υψηλής σημασίας ζήτημα είναι: Η συμβολή των πληθοποριστικών διαδικασιών και των συμμετοχικών εφαρμογών στην παραγωγή κοινωνικού κεφαλαίου και στην ενδυνάμωση των συνεκτικών σχέσεων μεταξύ των πολιτών. Τα περισσότερα γνωστά παραδείγματα εφαρμογών αφορούν θέματα που απασχολούν όλο και πιο συστηματικά τις σύγχρονες πόλεις: μετανάστευση, ταυτότητες (συλλογικές και ατομικές), οικολογία και περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, αστική αναγέννηση, αστική ζωή στη μεταβιομηχανική εποχή.
Ακολουθούν ενδεικτικά προγράμματα Κοινοτικής μνήμης και Δημόσιας Ιστορίας:
Sharing Stories. Αναπτύχθηκε από τους κατοίκους του Kelving Grove Urban Village στην Αυστραλία με συστηματικά οργανωμένα εργαστήρια που συντόνισαν επαγγελματίες και με στόχο τη σωστική συλλογή και διατήρηση της μνήμης των κατοίκων ενόψει μεγάλου έργου αστικής αναγέννησης. Ερευνητές σε ολλανδικά πανεπιστήμια, αξιοποίησαν υλικό από το παραπάνω πρόγραμμα για να διερευνήσουν την καλλιέργεια της ενδυνάμωσης ατόμων, ομάδων και της κοινότητας.
Memories of Amsterdam East. Η κοινοτική ιστοσελίδα Memories of the East, δημιουργήθηκε για να ενθαρρύνει τους πολίτες όλων των ηλικιών και κοινωνικών χαρακτηριστικών να μοιραστούν προσωπικές ιστορίες, αναμνήσεις και συναισθήματα για τις ανατολικές συνοικίες του Άμστερνταμ και παράλληλα να ενισχύσει την ανάπτυξη σχέσεων ανάμεσα στους κατοίκους. Η σελίδα το 2014 περιλάμβανε περισσότερες από 2700 ιστορίες και πάνω από 7000 σχόλια, ένα σύνολο οργανωμένο σε μεγάλες θεματικές ενότητες: «Παλιές εφημερίδες», «Ιστορίες-αναμνήσεις από το 1990 έως σήμερα», «Ποδοσφαιρικοί σύλλογοι», «Μετακινήσεις προς Ανατολάς», «Το Εβραϊκό παρελθόν της γειτονιάς», «Σχολικές αναμνήσεις», «Βιβλία-λογοτεχνία», κ.ά.
Neighbourhood Convenience Shops (2008-2011). Συλλογή προφορικών μαρτυριών και οπτικού υλικού για ανθρώπους και αντικείμενα που σχετίζονται με το παρελθόν και το παρόν των μικρομάγαζων μιας γειτονιάς του Άμστερνταμ, τόσο από την πλευρά των εμπόρων όσο και των κατοίκων-καταναλωτών. Το Πρόγραμμα περιλάμβανε μία μουσειακή έκθεση, μια σειρά δημόσιων συζητήσεων, καθώς και μια εκπαιδευτική διαδρομή ειδικά σχεδιασμένη για παιδιά.
The Secret Life of Smithdown Road. Συλλογή προφορικών μαρτυριών, αντικειμένων, φωτογραφικού υλικού και βίντεο που συνεισέφεραν οι κάτοικοι του Λίβερπουλ για μια εφαρμογή που υλοποιήθηκε στο Facebook ως μέσο για το σχεδιασμό ενός ειδικού εκθέματος που προοριζόταν για το νέο Μουσείο της πόλης, με θέμα τον εμπορικό δρόμο Smithdown Road, μια περιοχή που βίωσε πολλές αλλαγές και αποτελεί τόπο συνάντησης πολλών διαφορετικών ανθρώπων. Στόχος της δράσης ήταν η μελέτη της ντόπιας επιχειρηματικότητας και της επίδρασης αυτής στη διαμόρφωση της περιοχής, στις προσωπικές προτιμήσεις των ντόπιων για συγκεκριμένα μαγαζιά και ιδιοκτήτες, στις διαφορετικές ζωές των πολιτών κατά το παρελθόν αλλά και σήμερα και γενικά στις αλλαγές που βίωσε η γειτονιά. Η εφαρμογή, το 2013, έλαβε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το ανώτατο βραβείο για τα μουσεία διότι επέτυχε, σύμφωνα με το σκεπτικό της βράβευσης, να εμπλέξει ενεργά στις δράσεις του όλους τους πολίτες, διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικών χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων.
Panorama Project. Πρόγραμμα για την καταγραφή προφορικών μαρτυριών, φωτογραφιών και αντικειμένων σε διάφορες γειτονιές του Ρότερνταμ και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες (όπως για παράδειγμα μαθητές που ρωτήθηκαν για τα αγαπημένα αντικείμενα που θα πρόσφεραν στο μουσείο της πόλης, νεολαίους κ.ά.), και την έκθεσή τους σε δημόσιους χώρους ή καταστήματα της πόλης.
Πρόγραμμα ιστορικής τοπογραφίας της Νέας Υόρκης
(http://buildinginspector.nypl.org/ και http://spacetime.nypl.org/)
Η Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης δημιούργησε μια ψηφιακή υπηρεσία χρονοταξιδιού για την πόλη της Νέας Υόρκης με ιστορικούς χάρτες, συλλογές πλούσιες σε γεωχωρικά δεδομένα και τη βοήθεια του κοινού. Το NYC Space/Time Directory επιχείρησε να καταστήσει την αστική ιστορία προσβάσιμη μέσω ενός συνόλου πόρων που περιλαμβάνουν: έναν παλαιό άτλαντα της Νέας Υόρκης με δυνατότητα αναζητήσεων, έναν κατάλογο ιστορικών τοποθεσιών και έναν γεωκωδικοποιητή, μια ομάδα APIs και συνόλων δεδομένων και ένα εργαλείο ανακάλυψης που συνδέει τις συλλογές της NYPL μεταξύ τους σε ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο.
Αυτές οι εξερευνήσεις παρέχουν σε μελετητές, φοιτητές, ενθουσιώδεις χρήστες και βιβλιοθηκονόμους ένα μέσο ώστε να εξερευνήσουν τη Νέα Υόρκη σε διάφορες χρονικές περιόδους και να προσθέσουν τις δικές τους γνώσεις και εμπειρογνωμοσύνη. Με το NYC Space/Time Directory αναπτύχθηκε ένα υπολογιστικό μοντέλο (λογισμικό) και μια βάση κώδικα ελεύθερα προσβάσιμη για άλλες πόλεις, βιβλιοθήκες και ιδιώτες που προτίθενται να χαρτογραφήσουν και να εξερευνήσουν την ιστορία. Σημαντική υποστήριξη για το NYC Space/Time Directory παρέχεται από το Knight News Challenge, μια πρωτοβουλία του John S. and James L. Knight Foundation.
Survey of London. Histories of Whitechapel (https://surveyoflondon.org/)
Μέσα από τη σελίδα του Προγράμματος, οι χρήστες μπορούν να μοιραστούν και να εξερευνήσουν πολλές ιστορίες των κτιρίων και των χώρων της περιοχής Whitechapel. Στο χάρτη βρίσκονται πληροφορίες για κάθε κτίριο στο Whitechapel το 2016, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών, ιστοριών και ερευνών, αποσπασμάτων ταινιών και ηχογραφήσεων από την έρευνα του φορέα “Survey of London” μαζί με υλικό που έχουν συνεισφέρει που προστέθηκαν από ιστορικούς, ντόπιους και άλλους ενδιαφερόμενους για την περιοχή. Το περιεχόμενό του έχει αυξηθεί από τότε, ένα συλλογικό έργο σε εξέλιξη που αποτελείται πολλοί άλλοι.
Πρόκειται για ένα πείραμα για τη δημιουργία της ιστορίας ενός τόπου. Η ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών έχει βοηθήσει στην κατανόηση της ιστορίας των κτιρίων, των δρόμων και των γειτονιών, και μέσω αυτών της ζωής των ανθρώπων του Whitechapel. Ο χρήστης μεταβαίνει στο χάρτη και κάνει κλικ σε ένα κτίριο για να δει περιεχόμενο σχετικά με το συγκεκριμένο χώρο, ή μπορεί να εξερευνήσει κτίρια που σχετίζονται με μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ή θέμα. Αν κάποιος έχει πληροφορίες, έρευνα, εικόνες ή αναμνήσεις για το Whitechapel, μπορεί να εγγραφεί και να κάνει την ανάρτηση.
Connecting Histories (http://www.connectinghistories.org.uk/)
Η ιστορία των West Midlands κατά τον εικοστό αιώνα έχει κεντρικό ρόλο στη σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας, που χαρακτηρίζεται από την ανάδυση πολυπολιτισμικών, πολύγλωσσων και πολυθρησκευτικών κοινοτήτων. Οι μικρότερες ιστορίες που συνθέτουν αυτό το αφήγημα είναι ιστορίες κοινών εμπειριών, και κοινών προσδοκιών. Το Πρόγραμμα στοχεύει να καταστήσει αυτές τις ιστορίες προσβάσιμες και να αναδείξει τις δυνατότητες διασύνδεσής τους, ώστε να αναπτυχθούν αντιστοίχως συνδέσεις μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, και να ενθαρρυνθεί η τοπική και εθνική συζήτηση για τις κοινές ταυτότητες των ανθρώπων της πόλης, την κοινή αίσθηση του ανήκειν και τις πολλαπλές κληρονομιές της. Στοχεύει επίσης να παρέχει στους χρήστες τις δεξιότητες για να ασχοληθούν με αυτές τις πολλαπλές ιστορίες. Στην πορεία του, το Πρόγραμμα εξελίχθηκε διευρυνόμενο στους τομείς της ανάπτυξης εργατικού δυναμικού, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της κοινοτικής συνοχής και δέσμευσης.
Το Connecting Histories σχεδιάστηκε για να προσφέρει έναν εναλλακτικό, οικονομικά αποδοτικό μηχανισμό για την παροχή υποστήριξης σε πρωτοβουλίες που βασίζονται σε αρχεία και πολιτιστική κληρονομιά για όλους όσους επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν αρχειακές συλλογές για μάθηση και διδασκαλία.
Archives+
Η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Manchester επαναλειτούργησε το 2014 μετά από μια σημαντική και πολυδάπανη ανακαίνιση, με σκοπό τόσο τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής του κτιρίου όσο και τη βελτίωση των υπηρεσιών βιβλιοθήκης. Σήμερα φιλοξενεί την πρωτοβουλία Archives+, ένα έργο το οποίο περιλαμβάνει νέο ισόγειο εκθεσιακό χώρο, κοινοτικό εκθεσιακό χώρο, κινηματογραφικές αίθουσες και αναγνωστήρια. Το Archives+ είναι ένα υπερσύγχρονο, ψηφιακό διαδραστικό αρχείο οικογενειακών τεκμηρίων, ιστορικών μητρώων, τοπικής ιστορίας, του North West Film Archive και εξειδικευμένων αρχείων από όλη την περιοχή. Συγκεντρώνει και ενσωματώνει τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα αρχεία της πόλης κάτω από μία στέγη.
Το όραμα για το έργο έχει στο επίκεντρό του την προσβασιμότητα και τη μάθηση και σχεδιάστηκε με σκοπό να προσελκύσει όχι μόνο τους παραδοσιακούς χρήστες της βιβλιοθήκης, αλλά και νέα κοινά, συμπεριλαμβανομένων των νέων και των εθνικών μειονοτήτων. Η έμφαση δίνεται σε μεγάλο βαθμό στις οπτικές και όχι στις γραπτές πηγές, εξυπηρετώντας διαφορετικά είδη μάθησης. Πρόκειται για ένα ψηφιακό πρότυπο εγχείρημα που συνδυάζει σε ένα δίκτυο τις συλλογές των εταίρων του έργου για να επιτύχει τη συγκέντρωση υλικού σε ένα ψηφιακό περιβάλλον.
Historypin (https://www.historypin.org/en/)
365.951 ιστορίες σε 27.844 έργα και περιηγήσεις – σε 2.600 πόλεις = Μια κοινότητα 80.000+ αφηγητών, αρχειοφυλάκων και πολιτών-ιστορικών. Οι αριθμοί αυξάνονται καθημερινά, καθώς άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πραγματοποιούν τοπικές δραστηριότητες Historypin στις κοινότητές τους.
Ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που συνεργάζεται με ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, οργανώσεις πολιτών, τοπικά συμβούλια και κοινοτικές ομάδες για την οικοδόμηση ισχυρότερων κοινοτήτων. Κοινότητες σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν το Historypin για να φέρουν τους ανθρώπους κοντά και γύρω από την τοπική ιστορία. Οι δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα σε κάθε είδους χώρους, από σχολεία μέχρι ροκ φεστιβάλ και από βιβλιοθήκες μέχρι τοπικές παμπ. Η ομάδα του Historypin μπορεί να βοηθήσει στην παροχή εκπαίδευσης και υποστηρικτικού υλικού ως προς την εμπλοκή της κοινότητας, την τεχνική ενσωμάτωση και αξιολόγηση.
Αναβάθμιση υποδομών Ιστορικού Αρχείου Καισαριανής
Η τεκμηρίωση της ανάπτυξης και της εξέλιξης της πόλης αποτελεί την κινητήρια δύναμη της στρατηγικής των θεσμικών ιστορικών φορέων των πόλεων για την ανάπτυξη των συλλογών και του ψηφιακού τους σχεδιασμού. Βασικός στόχος αυτού του είδους έργων είναι η διεύρυνση της πρόσβασης μέσω εγχειρημάτων μετασχηματισμού (Transformative Projects), δεδομένου ότι, οι συλλογές, το προσωπικό και ο προγραμματισμός του κάθε φορέα απαιτείται να συμβαδίζουν με τις τάσεις και τους μετασχηματισμούς στην έρευνα και στην αντιμετώπιση των αναγκών της κοινότητας των ερευνητών αλλά και του ευρύτερου κοινού.
Αξιοποιώντας τις ψηφιακές δυνατότητες που δημιουργούνται παγκοσμίως, η τοποθέτηση των συλλογών σε απευθείας σύνδεση όχι μόνο μας επιτρέπει να επεκτείνουμε εκθετικά την πρόσβαση για να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των ερευνητών, αλλά θέτει επίσης τις βάσεις για την περαιτέρω εμπλοκή του κοινού και την επαναχρησιμοποίηση αυτών των ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων.
Προγράμματα αρχειακής έρευνας για τοπική ιστορία, υλοποιούνται στην Ελλάδα κυρίως από πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς. Ξεχωρίζουν ελάχιστες περιπτώσεις αρχειακής έρευνας από φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, ο νέος νόμος των ΓΑΚ καθορίζει σαφώς υπό ποίες προϋποθέσεις ένας δήμος μπορεί να δημιουργήσει μια ιστορική αρχειακή μονάδα και να εναποθέσει εκεί το ιστορικό του αρχείο. Ο ίδιος νόμος επισημαίνει και τις αστικές ευθύνες των εκάστοτε υπευθύνων αν από αδιαφορία, αμέλεια κλπ. καταστραφεί αρχειακό υλικό δημόσιου ενδιαφέροντος, και τέτοιο είναι ασφαλώς τα έγγραφα και κατάστιχα των δημοτικών αρχείων.
Η τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει, συνεπώς, να εξετάσει με σοβαρότητα τις υποχρεώσεις που έχει για την άσκηση αρχειακής πολιτικής και να επιχειρήσει να συνδέσει με αυτή τα ιστορικά αρχεία των πόλεων.
Ενότητες του Ιστορικού Αρχείου Καισαριανής:
- Τεκμήρια της Ιστορίας της πόλης (1Α. Ο οικισμός των προσφύγων, 1Β. Εθνική Αντίσταση – Σκοπευτήριο, 1Γ. Αρχείο προφορικής ιστορίας, 1Δ. Συλλογή φωτογραφιών)
- Αρχείο του Δήμου της Καισαριανής
- Αρχείο της Ένωσης Επαγγελματιών-Βιοτεχνών Καισαριανής
- Αρχείο Γιάννη Κουβά
- Συλλογή τοπικών εφημερίδων και περιοδικών εκδόσεων
- Ιστορική Βιβλιοθήκη
Το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.–Α.Σ.Ι. Καισαριανής είναι ο Φορέας που, από την αποστολή του ως θεματοφύλακας της ιστορίας της πόλης, καλείται να οργανώσει το πολιτισμικό απόθεμα της Καισαριανής και να αξιοποιήσει τις μεθερμηνευτικές δυνατότητες του υλικού σε διάφορες δράσεις Δημόσιας Ιστορίας, ώστε, μεταξύ άλλων, να αναδειχθούν και ποικίλες προσεγγίσεις του παρελθόντος. Για το σκοπό αυτό, απαιτείται η ουσιαστική ανάπτυξη του ερευνητικού και του επικοινωνιακού / εκπαιδευτικού χαρακτήρα του Φορέα, η αναδιοργάνωση και ο εκσυγχρονισμός των μέσων του προκειμένου να προσφέρει στους πολίτες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας.
Απαραίτητες για την λειτουργία και τη βιωσιμότητα του Φορέα κρίνονται μια σειρά ενεργειών αφενός για την επάρκεια και την καταλληλότητα των υποδομών, και αφετέρου, για την επιχειρησιακή του οργάνωση που, μεταξύ άλλων, θα διασφαλίζει τη δημιουργία περιεχομένου υψηλών προδιαγραφών, για διάφορες ομάδες κοινού. Με αυτές τις προϋποθέσεις, το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.–Α.Σ.Ι. θα εξασφαλίσει στοιχειώδη ερμηνευτικά μέσα και ένα βασικό ανάπτυγμα λειτουργιών και δραστηριοτήτων (ιστορική βιβλιοθήκη, εκθέσεις και ανταλλαγές, προγράμματα τοπικής ιστορίας, συμμετοχή σε προγράμματα εθνικής και διεθνούς εμβέλειας, μαθησιακά προγράμματα, σεμινάρια, προβολές, και σύγχρονες δομές εξυπηρέτησης, κ.α.), που θα του επιτρέψουν να καταστεί ένας σύγχρονος κόμβος για την ολοκληρωμένη διαχείριση και τη δημιουργική αξιοποίηση των πολιτισμικών αγαθών της πόλης. Ο νέος σχεδιασμός προσβλέπει στην ανάπτυξη του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. ως πολιτισμικής μονάδας που θα τροφοδοτεί το αφήγημα της Καισαριανής (την ανασύσταση του μικρασιατικού παρελθόντος, την τόνωση της ιστορικής μνήμης και της τοπικής αυτογνωσίας) ως παραδειγματική περίπτωση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Στόχοι του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. ως προς τη διαχείριση και αξιοποίηση του ιστορικού και πολιτισμικού αποθέματος της Καισαριανής:
- Επιστημονική περιγραφή των αρχειακών συλλογών, ανάπτυξη εργαλείων έρευνας βάσει προτύπων και δημιουργία σύγχρονων μέσων πρόσβασης σε ψηφιακές συλλογές και αποθετήρια.
- Αναλυτική καταγραφή των συλλογών, επιστημονική τεκμηρίωση, ψηφιοποίηση, εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων προστασίας, συντήρησης, διαχείρισης και ανάδειξης του πρωτογενούς και του ψηφιακού υλικού και σύνδεσή του σε βάσεις δεδομένων, δημιουργία θεματικών ευρετηρίων, σημασιολογική διασύνδεση με διεθνή αποθετήρια, επιλογή μεθερμηνευτικών μέσων και διάχυση σε διάφορες ομάδες κοινού, κατόπιν μελέτης καλών πρακτικών όπως εφαρμόζονται σε αντίστοιχους φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
- Έρευνα και περαιτέρω εμπλουτισμός των συλλογών με τη συγκέντρωση (και μέσω προσκτήσεων) ιδιωτικών αρχείων (φυσικών προσώπων, οικογενειών, φορέων, επιχειρήσεων), πηγών και δεδομένων κάθε είδους και μορφής (οπτικοακουστικά, φωτογραφίες, κ.λπ.) που συνδέονται με τη διαχρονική εξέλιξη της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Απαιτείται νέα συλλεκτική πολιτική.
- Έρευνα αρχείων (δημοτικών, συμβολαιογραφικών, δικαστικών, εκκλησιαστικών, κ.λπ.) και πηγών σε διάφορες υπηρεσίες, οργανισμούς, σωματεία, μουσεία κ.λπ., καθώς και δημιουργία δυνατότητας σύνθεσης και αξιοποίησης των ερευνών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επιπλέον, η διαχρονική μελέτη του πληθυσμού του Δήμου (προέλευση πληθυσμού σήμερα, δημογραφικές συμπεριφορές, κοινωνικο-επαγγελματική σύνθεση, κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα, κ.λπ.).
- Επανεκκίνηση του προγράμματος συνεντεύξεων και προφορικών μαρτυριών με πρόσωπα των οποίων οι γνώσεις, οι μνήμες και οι πληροφορίες, αποτελούν μοναδικά ντοκουμέντα για την ακριβέστερη περιγραφή γνωστών και την καταγραφή αγνώστων στοιχείων, που συμπληρώνουν και εμπλουτίζουν τα σχετιζόμενα με την Καισαριανή πολιτισμικά δεδομένα.
- Σχεδιασμός ερμηνευτικών προσεγγίσεων του αποθέματος με σκοπό τη διευκόλυνση της πρόσβασης του κοινού σε αυτό, καθώς και ανάπτυξη ειδικών δράσεων για την προβολή του υλικού και την προώθηση πολιτιστικών προϊόντων (π.χ. θεματικές διαδρομές πολιτισμού), αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες και τα σύγχρονα μεθερμηνευτικά μέσα.
- Αξιοποίηση σύγχρονων εργαλείων πολιτιστικής πολιτικής, που περιλαμβάνουν ενέργειες και δράσεις δικτύωσης και συνεργασίας τόσο με τη μορφή δικτύου πολιτιστικών πόλων στο χώρο της Καισαριανής, όσο και με τη μορφή συνεργειών με άλλα μουσεία, αρχεία, πολιτιστικούς, καλλιτεχνικούς και εκπαιδευτικούς φορείς. Ειδικότερα, συστήνεται ανάπτυξη συνεργειών με πανεπιστήμια, επιστημονικά και ερευνητικά ιδρύματα, πρωτοβουλίες για δικτύωση με συναφείς φορείς και ιστορικά μνημεία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, συνεργασίες σε ευρωπαϊκά και ερευνητικά προγράμματα, σε εκδηλώσεις και εκδόσεις που βρίσκονται σε συνάφεια με τους στόχους και το έργο του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. – Α.Σ.Ι..
- Συγκρότηση αρχείου δημιουργών που συνδέονται με την Καισαριανή και προβολή του έργου τους.
- Άμεση και διαρκή σύνδεση του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. – Α.Σ.Ι. με την τοπική κοινωνία, τις σχολικές ομάδες και τις οικογένειες, ώστε να καταστεί μέρος της καθημερινότητάς τους και μια από τις κύριες επιλογές για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών. Η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η λειτουργία εργαστηρίων για μαθητές, η επιμόρφωση εκπαιδευτών και η παραχώρηση προς αυτούς εποπτικού υλικού, είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους θα πραγματωθεί η συνεργασία αυτή.
- Σχεδιασμός προγραμμάτων Δημόσιας Ιστορίας (π.χ. πολιτισμικών διαδρομών και ιστορικών περιπάτων).
- Σχεδιασμός ολοκληρωμένου προγράμματος Τοπικής Ιστορίας, με τη συμβολή όλων των μερών της τοπικής κοινότητας (εκπαιδευτική κοινότητα, επαγγελματίες & επιχειρηματική κοινότητα, Δήμος, προσωπικότητες).
- Δημιουργία νέας ενότητας του Αρχείου και της Ιστορικής Βιβλιοθήκης με θέμα Η αντιφασιστική κουλτούρα της δημοκρατίας.
Βασικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση του προγράμματος του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. είναι:
α) Συγκέντρωση, διαχείριση και αξιοποίηση των πολιτισμικών πόρων της Καισαριανής.
Οι δράσεις επιστημονικής τεκμηρίωσης και ψηφιακής οργάνωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς της Καισαριανής παρέχουν πολλαπλές δυνατότητες για την ανασύσταση της τοπικής ιστορίας με σύγχρονα επιστημονικά και τεχνολογικά μέσα και τη βέλτιστη μαθησιακή εμπειρία, καθώς και για την ανάπτυξη προϊόντων και εφαρμογών Δημόσιας Ιστορίας.
β) Αξιοποίηση των εργαλείων της Δημόσιας Ιστορίας.
Η δημιουργία μόνιμης έκθεσης με θέμα την ιστορία της πόλης (η οποία θα απαρτίζεται τόσο από φυσικά πολιτιστικά αντικείμενα και τεκμήρια όσο και από ψηφιακά εκθέματα και εφαρμογές), και η παραγωγή ψηφιακών εικονικών εκθέσεων και εφαρμογών που θα διατίθενται μέσω διαδικτύου, αποτελούν τις πρώτες δράσεις Δημόσιας Ιστορίας που θα προέλθουν από την σχεδιαζόμενη υποδομή. Συμπεριλαμβάνονται, επίσης, προϊόντα εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν την τοπική ιστορία.
Οι δράσεις αναμένεται ότι θα προσελκύσουν το διεθνές ενδιαφέρον (για επιστημονικούς, εκπαιδευτικούς ή/και τουριστικούς λόγους) συγκλίνοντας στην υποστήριξη του ευρύτερου σχεδιασμού και των πρωτοβουλιών που έχει λάβει ο Δήμος Καισαριανής για την ανάδειξη του «Πάρκου Ελευθερίας» Σκοπευτήριο Καισαριανής σε Πανευρωπαϊκό Αντιφασιστικό Κέντρο.
Η αναδιοργάνωση του Ιστορικού Αρχείου έχει δρομολογηθεί σε τρεις άξονες:
- Αναβάθμιση των υποδομών
Απαιτείται μέριμνα για ασφαλή χώρο και κατάλληλες συνθήκες φύλαξης, καθώς και για τη διατήρηση του υλικού. Για το λόγο αυτό, το Ιστορικό Αρχείο εγκαταστάθηκε πρόσφατα στο Μουσείο ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης μέχρι την ολοκλήρωση των έργων ανάπλασης του Σκοπευτηρίου.
Εξασφαλίστηκε νέος εξοπλισμός (σκάνερ) και ξεκίνησαν εργασίες ψηφιοποίησης του υλικού.
Απαιτούνται περαιτέρω ενέργειες:
- Σύνταξη έκθεσης της κατάστασης του υλικού και άμεση συντήρηση των τμημάτων που βρίσκονται σε κίνδυνο.
- Οργάνωση και φύλαξη του υλικού σε νέους, ταξινομικούς φακέλους και αντιόξινα κουτιά.
- Θέσπιση προδιαγραφών που θα εξασφαλίζουν ότι το Αρχείο μπορεί να παραμείνει ενεργό και ανοιχτό, με πλήρη δυνατότητα να εμπλουτίζει αδιάλειπτα τις συλλογές του με νέα τεκμήρια (π.χ. πρόσκτηση υλικού μέσω δωρεών), τα οποία θα συντηρεί, θα διαφυλάττει και θα αναδεικνύει. Στο πλαίσιο αυτό, περιλαμβάνεται κατ’ ελάχιστο μεθοδολογία προληπτικής συντήρησης και αποκατάστασης των διαφόρων τύπων τεκμηρίων, ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης, ανάδειξης και δημοσιοποίησης αρχειακού υλικού (βάσει νομοθεσίας).
- Διερεύνηση της δυνατότητας απασχόλησης στο Αρχείο ενός τουλάχιστον ατόμου με συναφή επιστημονική ιδιότητα.
- Έρευνα και διαχείριση αρχειακού υλικού
Η ορθολογική αξιοποίηση των αρχειακών πηγών από ιστορικούς και άλλους μελετητές, παρότι αυτονόητη, εξακολουθεί να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό αιτούμενο. Η ταξινόμηση, καταλογογράφηση και ευρετηρίαση των τεκμηρίων του Ιστορικού Αρχείου του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. είναι εργασίες που μπορούν να συνδράμουν στην αρτιότερη επεξεργασία των θεμάτων και στη διερεύνηση της σχετικής θεματολογίας.
Θα πρέπει να επιχειρηθεί η σύνταξη ενός αναλυτικού καταλόγου, προσιτού σε όσους ερευνητές επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το αρχείο του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. Καισαριανής. Απαιτείται κατά προτεραιότητα η Σύνταξη και δημοσίευση του Καταλόγου του Ιστορικού Αρχείου. Το Αρχείο καθίσταται διαχειρίσιμο μέσω κατηγοριοποίησης, τεκμηρίωσης και ταξινομικών συστημάτων, και αξιοποιήσιμο με τη δημιουργία μητρώου. Το υλικό θα πρέπει να ψηφιοποιείται και να τεκμηριώνεται με όρους αξιοπιστίας και εγκυρότητας τόσο της πληροφορίας όσο και των πηγών που έχουν αξιοποιηθεί. Κατ’ επέκταση, επιχειρείται εντοπισμός & καταγραφή των διαθέσιμων αρχειακών και πολεοδομικών τεκμηρίων και κάθε πληροφορίας (σε αρχεία, βιβλία, άρθρα εφημερίδων και περιοδικών ή/και σε προφορικές μαρτυρίες), όλα όσα μπορεί να στηρίξουν μια ολοκληρωμένη σύνθεση της ιστορίας της πόλης.
Στο πλαίσιο της υλοποίησης του έργου «Καινοτομικός Ψηφιακός Ξεναγός Δήμου Καισαριανής» δημιουργήθηκε ταξινομικό δέντρο πάνω στο οποίο θα στηριχθεί μια νέα ταξινόμηση του υλικού. Οι δυο κεντρικοί άξονες που διέπουν το ταξινομικό δέντρο είναι ο θεματικός και ο χρονικός. Το υλικό της συλλογής διαχωρίζεται σε κατηγορίες και σε επιμέρους ενότητες (όπως παρουσιάστηκαν παραπάνω) με βάση το περιεχόμενό του, ενώ για την ταξινόμηση των φακέλων, κριτήριο θα αποτελέσει και η χρονική τους διάρκεια. Δεδομένου ότι ο όγκος του διαφέρει ανά κατηγορία, όπως και η πυκνότητά του από περίοδο σε περίοδο, θα πρέπει να κάνουμε λόγο για κενά της συλλογής. Όμως, η νέα ταξινόμηση και η αποκατάσταση του συνόλου της αρχειακής συλλογής, θα δώσει τη δυνατότητα στους ερευνητές να διατρέξουν στιγμές της ιστορίας του οικισμού, όπως η σύσταση του Δήμου, τα προβλήματα ζωής στις πρώτες κατοικίες (π.χ. έλλειψη νερού, κοινόχρηστες τουαλέτες, κ.λπ.), τα οικονομικά ζητήματα από την πολιτική της ΕΑΠ, οι αποζημιώσεις των ανταλλαξίμων, και άλλες.
Αρχική θεματολόγηση των τεκμηρίων που έχουν καταγραφεί στη βάση δεδομένων:
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ >
Τεκμήρια που διέσωσαν οι πρόσφυγες
Τα πρόσωπα
Στιγμές από την κοινωνική ζωή
Το τοπίο
Επιστολικά δελτάρια που αποκαλύπτουν όψεις της καθημερινότητας
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΙ – ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ & ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ >
Στρατός – Πολεμικές εκστρατείες
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ >
Τεκμήρια πιστοποίησης ταυτότητας πρόσφυγα
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟ >
Καισαριανή – τοποθεσία
Συνθήκες διαβίωσης (Νερό, Υγεία, Εργασία, Παιδεία, Θρησκεία, Αθλητισμός)
Συλλογικότητες
Πρόσωπα
ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ: ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ: ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ (στέγαση & παραγωγική απασχόληση)
ΙΔΡΥΣΗ ΔΗΜΟΥ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΙΣ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ
ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
ΑΡΧΕΙΟ ΕΝΩΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 1951-1966
Ως προς τη διαχείριση του αρχειακού υλικού, και ειδικότερα στο πλαίσιο του έργου «Καινοτομικός Ψηφιακός Ξεναγός Δήμου Καισαριανής», αναπτύχθηκε πλατφόρμα Αποθετηρίου για την ψηφιακή διαχείριση, τεκμηρίωση, διατήρηση και ανάδειξη των πολιτισμικών πόρων της Καισαριανής.
Το υλικό χαρακτηρίζεται από θεματική ετερογένεια, αλλά και από τυπολογική πολυμορφία (αρχειακό υλικό, έντυπα, φωτογραφίες, οπτικοακουστικό υλικό, κ.ά. Στο σχήμα τεκμηρίωσης του Αποθετηρίου εφαρμόζεται το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (Γενικό) – ΔΙΠΑΠ σε συνδυασμό με την υιοθέτηση βασικών κατηγοριών τεκμηρίων του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης – SearchCulture.gr, οι οποίες διασφαλίζουν διαλειτουργικότητα με άλλα αποθετήρια εθνικά και ευρωπαϊκά. Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού, δημιουργήθηκαν ιδεατά σχήματα με ιεραρχική διάρθρωση των επιπέδων ταξινόμησης του αρχείου και των συστατικών του μερών: περιγραφές σε επίπεδο αρχείου, σειράς, φακέλου, και σε επίπεδο τεκμηρίου. Ειδική παρουσίαση μπορεί να γίνει για το Σχήμα Τεκμηρίωσης που σχεδιάστηκε για τα τεκμήρια της Συλλογής, για τα τεκμήρια της Βιβλιοθήκης και για το ψηφιακό υλικό.
Το Αποθετήριο λειτουργεί σε open-source σύστημα και αποτελεί πλέον την βασική εφαρμογή οργάνωσης αρχειακών συνόλων και συλλογών που συγκεντρώνει το ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. Καισαριανής. Στόχος είναι η εύκολη αναζήτηση και πρόσβαση στο κατάλληλα τεκμηριωμένο ψηφιακό υλικό και η δυνατότητα πολύπλευρης αξιοποίησής του. Το Αποθετήριο θα παρέχει πρόσβαση σε ένα ανανεούμενο σύνολο τεκμηρίων και ένα αυξανόμενο απόθεμα πηγών για ποικίλες θεματικές περιοχές. Μετά από σημασιολογική επεξεργασία και περιγραφή των μεταδεδομένων τους, τα ψηφιακά τεκμήρια θα διατίθενται βάσει κριτηρίων αναζήτησης, προκειμένου να διευκολύνεται η ανάκτηση των πληροφοριών ή/και να τροφοδοτούνται με περιεχόμενο διάφορες εφαρμογές ερμηνευτικών μέσων. Σημαντική είναι η δυνατότητα διαμόρφωσης περιεχομένου κατάλληλου για ενέργειες ερμηνευτικής δημοσίευσης και εκπαίδευσης (in-site και online δημοσιεύσεις και εφαρμογές, εκπαιδευτικά προγράμματα, ξεναγήσεις, κ.λπ.) Το Αποθετήριο θα βρίσκεται σε διασύνδεση τόσο με τις εφαρμογές της έκθεσης ιστορίας της πόλης (Μουσείο) όσο και με την διαδικτυακή πύλη του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι.
Το Αποθετήριο διαχειρίζεται επιπλέον μια ψηφιακή βιβλιοθήκη εξειδικευμένη σε θέματα του Μικρασιατικού Ελληνισμού και της Αντίστασης, η οποία στο άμεσο μέλλον θα αποκτήσει δυνατότητες διασύνδεσης με άλλες ψηφιακές βιβλιοθήκες και αποθετήρια.
Η υλοποίηση της προβολής του Αποθετηρίου στο διαδικτυακό τόπο του Δήμου Καισαριανής πρέπει να γίνει κατά προτεραιότητα καθώς αυτό θα δώσει τη δυνατότητα της σταδιακής δημοσίευσης του Ιστορικού Αρχείου στο κοινό και της δημιουργίας νέου περιεχομένου σχετικά με την ιστορία της πόλης. Παράλληλα, επιχειρείται έτσι η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων των ψηφιακών εργαλείων για την ενίσχυση της προσβασιμότητας του κοινού και της βιωσιμότητας των δράσεων, αλλά και η προσέλκυση νέων ομάδων κοινού.
Θα πρέπει να αξιοποιηθούν σύγχρονες τεχνολογίες Εφαρμογών Διαδικτύου (Internet Applications) και Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web), με σκοπό την ανάπτυξη ανάλυσης και διασύνδεσης στον παγκόσμιο ιστό. Σημαντική κρίνεται η υπηρεσία σημασιολογικής ανάλυσης των δεδομένων προκειμένου για την ανάδειξη σχέσεων συνάφειας και διαλειτουργικότητας και για τη διασύνδεση του περιεχομένου με σχετικό υλικό και θεματικές στο Διαδίκτυο.
Το σύστημα Διαχείρισης & Προβολής πρέπει να συνδέεται με ευρύτερο Σχέδιο ψηφιακής πολιτικής που θα ενισχύσει τη βιωσιμότητα και τη λειτουργικότητα του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι. και θα προσδιορίσει, σε σημαντικό βαθμό, και την περαιτέρω εξέλιξη του Μουσείου του. Επισημαίνεται ότι, η χρήση νέων τεχνολογιών και λογισμικών καταγραφής και οπτικοποίησης, αφενός οδηγεί σε μείωση του κόστους εργασιών και αφετέρου, διευκολύνει σε ένα ευρύ φάσμα παραγωγών / εφαρμογών οι οποίες μπορεί να υλοποιηθούν από πολύ μικρό αριθμό ατόμων. Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν ποικίλες λύσεις για την απεικόνιση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος, όπως ψηφιακές συλλογές (digital libraries), εικονικά μουσεία (virtual museums), εικονικές περιηγήσεις (virtual tours), ψηφιακές εκθέσεις (digital exhibitions), κ.ά. Καθίσταται, με τον τρόπο αυτό, το περιεχόμενο των συλλογών και τα πολιτιστικά αγαθά γενικότερα, περισσότερο προσβάσιμα και ελκυστικά για το ευρύ κοινό.
Στο σχέδιο ψηφιακής πολιτικής προσδιορίζονται:
- η φυσιογνωμία του οργανισμού, το πολιτισμικό κεφάλαιο (το σύνολο των πόρων που μπορεί να αξιοποιήσει) και το κοινό του,
- οι διαδικασίες που μπορεί να αναπτύξει ο φορέας σε σχέση με τα πολιτισμικά τεκμήρια που κατέχει καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, από την ψηφιακή διαχείριση έως την επανάχρησή τους, εξασφαλίζοντας βέλτιστες πρακτικές σε όλα τα στάδια (καταγραφή, ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση, επιμέλεια, επεξεργασία και εμπλουτισμός των δεδομένων στον παγκόσμιο ιστό),
- οι πρακτικές διάχυσης σε ποικίλες ομάδες κοινού και η δημιουργία κοινοτήτων καθώς και οι συνέργειες με τον τουρισμό και τις δημιουργικές βιομηχανίες.
- Δημιουργία ερμηνευτικού περιεχομένου και εφαρμογές Δημόσιας Ιστορίας.
Δημιουργήθηκε μια εφαρμογή για κινητές συσκευές με τίτλο Welcome2Kessariani (έργο «Καινοτομικός Ψηφιακός Ξεναγός Δήμου Καισαριανής»). Η εφαρμογή καθοδηγεί τους χρήστες σε διαδρομές περιήγησης στην πόλης και στο Αισθητικό Δάσος, προσφέροντας παράλληλα πλήθος πληροφοριών για την ιστορία της πόλης.
Android:
Welcome 2 Kessariani – Apps on Google Play
iOS:
https://apps.apple.com/us/app/welcome-to-kaisariani/id6457255757
Ερευνητικό Πρόγραμμα «Ιστορία της Καισαριανής» – Τεκμηρίωση υφιστάμενου υλικού – Νέα έρευνα σε αρχεία και ιστορικές πηγές – Διαχείριση υλικού
Το πρόγραμμα ξεκινά με την οργάνωση και τεκμηρίωση των συλλογών, και τη συγκέντρωση επιπλέον υλικού (αρχεία, προφορικές μαρτυρίες, ιστορίες οικογενειών της κοινότητας, κ.λπ.) από συμπληρωματική έρευνα σε αρχεία δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.
Επιστημονική οργάνωση του υλικού
Αφορά νέα καταγραφή, ταξινόμηση και καταλογογράφηση του υλικού. Όπως έχουμε πραναφέρει, το Αρχείο καθίσταται διαχειρίσιμο μέσω κατηγοριοποίησης, τεκμηρίωσης και ταξινομικών συστημάτων, και αξιοποιήσιμο με τη δημιουργία μητρώου. Περιλαμβάνονται εργασίες επιλογής, ανάλυσης, οργάνωσης και καταγραφής πληροφοριών οι οποίες χρησιμεύουν στον προσδιορισμό, στη διαχείριση, στον εντοπισμό και στην κατανόηση του αρχειακού υλικού και του πλαισίου παραγωγής του (Ορισμός ΔΙΠΑΠ). Η αρχειακή περιγραφή αποτελεί σύνολο διαδικασιών με σκοπό την υιοθέτηση εργαλείων για την εύκολη χρήση και πρόσβαση στο υλικό, τον ορισμό της αυθεντικότητας και αποδεικτικότητάς του και την κάλυψη διαχειριστικών αναγκών.
Ψηφιοποίηση υλικού
Προσδιορίζονται οι προδιαγραφές που θα πρέπει να ισχύουν για την ψηφιοποίηση του υλικού. Καταγράφονται και ομαδοποιούνται τα τεκμήρια που δεν έχουν ψηφιοποιηθεί. Ελέγχονται τα υπάρχοντα ψηφιακά αντίγραφα και όσα από αυτά δεν πληρούν τους όρους επάρκειας, επιλέγονται για εκ νέου ψηφιοποίηση.
Τεκμηρίωση υλικού
Η καταγεγραμμένη τεκμηρίωση ελέγχεται με όρους αξιοπιστίας και εγκυρότητας τόσο της πληροφορίας όσο και των πηγών που έχουν αξιοποιηθεί. Επιχειρείται συμπληρωματική ή διορθωτική τεκμηρίωση, πρωτογενώς μέσω των πληροφορητών και των συγγενών τους, ή μέσω δευτερογενούς έρευνας πηγών.
Αναμένεται ότι θα ξεκινήσουν άμεσα εργασίες εκκαθάρισης του Αρχείου. Το έργο αφορά τη διενέργεια ελέγχου της καταγεγραμμένης για κάθε τεκμήριο πληροφορίας και συμπληρωματική τεκμηρίωση. Συντάσσεται κατάλογος πληροφορητών οι οποίοι καλούνται να προσφέρουν συμπληρωματικές πληροφορίες και ενδεχομένως επιπλέον υλικό. Συνεπώς, τα στοιχεία και οι πληροφορίες επιβεβαιώνονται εκ νέου μέσω επαναπροσέγγισης των πληροφορητών ή/και έρευνας δευτερογενών πηγών.
Το έργο της ανάδειξης των κοινωνικών χαρακτηριστικών των κατοίκων της πόλης κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου του οικισμού, θα σχεδιαστεί σε δεύτερη φάση, σε συνδυασμό με στοιχεία και τεκμήρια από άλλες αρχειακές πηγές, προκειμένου να φωτιστούν πτυχές της προσφυγικής εγκατάστασης που ενδεχομένως παραμένουν άγνωστες ή ανεπαρκώς τεκμηριωμένες.
Ιστορική έρευνα
Εντοπισμός & Καταγραφή των διαθέσιμων αρχειακών και πολεοδομικών τεκμηρίων και κάθε πληροφορίας που μπορεί να εντοπιστεί σε αρχεία, βιβλία, άρθρα εφημερίδων και περιοδικών και προφορικές μαρτυρίες, που θα στηρίξουν μια ολοκληρωμένη σύνθεση της ιστορίας της πόλης. Το πρόγραμμα θα έχει ως στόχο την εφαρμογή μιας ερευνητικής προσέγγισης που συνδυάζει την ευρύτερη δυνατή σύνθεση και αξιοποίηση αρχειακού υλικού από ποικίλες πηγές.
Οι εργασίες διακρίνονται σε δύο θεματικές περιοχές:
α) Οι άνθρωποι (Άντληση στοιχείων από τρίτες πηγές, Προφορικές μαρτυρίες)
Το ερευνητικό Πρόγραμμα επικεντρώνει αρχικά το ενδιαφέρον στην ιστορία της Καισαριανής από το 1922 μέχρι το 1945 και έχει στόχο να αναδείξει τα δύο κύρια στοιχεία της τοπικής ταυτότητας: Προσφυγική ζωή και Αντίσταση.
- Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Καισαριανή. Έρευνα που αφορά τα ατομικά στοιχεία των προσφύγων (ονοματεπώνυμο και καταγωγή), την πολεοδομική ανάπτυξη του συνοικισμού, καθώς και στοιχεία για την οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα και την δημογραφική εξέλιξη της πόλης.
- Η Καισαριανή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έρευνα για τη ζωή κατά τη διάρκεια της Κατοχής αλλά και για τις απώλειες της Καισαριανής π.χ. θάνατοι από τον λιμό της Κατοχής, θάνατοι από βίαια αιτία (εκτελέσεις, μάχες, βομβαρδισμοί). (πρόταση έρευνας του ιστορικού κου Μενέλαου Χαραλαμπίδη)
- Το Σκοπευτήριο Καισαριανής ως κεντρικό σύμβολο του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος:
Παρουσίαση της συμβολής της Καισαριανής στην Εθνική Αντίσταση, και Έρευνα για την τεκμηρίωση των εκτελέσεων στο Σκοπευτήριο και αναζήτηση στοιχείων για τις προσωπικές ιστορίες όσων εκτελέστηκαν εκεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944), με προοπτική δημιουργίας βάσης δεδομένων (ονομ/νυμο, ηλικία, τόπος γέννησης, τόπος κατοικίας, επάγγελμα, ημερομηνία θανάτου, τόπος θανάτου, αιτία θανάτου, αριθμός ληξιαρχικής πράξης θανάτου κ.λπ.). (έρευνα του ιστορικού κου Μενέλαου Χαραλαμπίδη)
- Μεγάλη πρόκληση αποτελεί η δημιουργία βάσεων δεδομένων τοπικού ενδιαφέροντος (π.χ. ονομαστικές καταστάσεις μαθητών σχολείων της Καισαριανής, βάση δεδομένων των ανθρώπων της τέχνης και του λόγου, αρχεία επιχειρήσεων κ.λπ.)
β) Τα κτήρια – Έρευνα & Ανάδειξη του αρχιτεκτονικού αποθέματος του οικισμού
Η έρευνα και η ανάδειξη του αρχιτεκτονικού αποθέματος αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας. Τα προσφυγικά έχουν αξία ως σύνολα κτηρίων πρώτα από όλα και έπειτα ως μεμονωμένα κτήρια. Η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των προσφυγικών συνοικισμών σχεδιάζεται σε συνδυασμό με την κοινωνιολογική διάσταση του θέματος και τη καθημερινότητα των ανθρώπων. Αυτό συμβαίνει επειδή τα προσφυγικά κτίρια αποτελούν όχι μόνο ιστορικά τεκμήρια και σημεία αναφοράς της συλλογικής μνήμης, αλλά και σπίτια κτισμένα με ανθρώπινα μέτρα, με κύριο στοιχείο την κοινωνικότητα στις γειτονιές. Επιπλέον, ως προς την τυπολογία και την κατασκευή τους είναι χαρακτηριστικά της εποχής του Μεσοπολέμου και της μετάβασης στο σύστημα των μαζικών κατασκευών.
Επιθυμητός στόχος είναι να υπάρξει μια συνολική προστασία των αξιόλογων και καλά διατηρημένων περιοχών, αλλά και των διαφορετικών κτηριακών τύπων μετά από επιλογή ορισμένων αντιπροσωπευτικών και ελάχιστα αλλοιωμένων προσφυγικών οικιστικών συνόλων με διατήρηση της κάτοψης και του κελύφους. Μέσα στην τελευταία τριετία, τεκμηριώθηκαν τα ιστορικά γεγονότα γύρω από τις “πυροβολημένες” πολυκατοικίες εντός του ιστορικού “Τριγώνου” και στη συνέχεια κατατέθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού αίτηση της δημοτικής αρχής για να κριθούν οι όψεις διατηρητέες, προκειμένου να συντηρηθούν.
Στο Επιχειρησιακό Σχέδιο Πολιτισμού που κατάρτισε ο Δήμος Καισαριανής αναφέρεται η αναγκαιότητα χωρικής τεκμηρίωσης των προσφυγικών οικημάτων, δημιουργίας χαρτογραφικού υπόβαθρου και γεωγραφικού αποθετηρίου για την αποθήκευση γεωχωρικών δεδομένων αρχιτεκτονικού αποθέματος.
Στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «1922 – 2022: Γειτονιές προσφύγων. Βιωσιμότητα και πολιτιστική κληρονομιά: η περίπτωση της Καισαριανής», έχει γίνει έρευνα της πολεοδομικής οργάνωσης του οικισμού. Ωστόσο, απαιτείται ολοκληρωμένη καταγραφή των κτηρίων του 20ου αιώνα και δημιουργία αποθετηρίου για τα δεδομένα του παλαιού συνοικισμού με προδιαγραφές αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάκτησης και απεικόνισης της γεωγραφικής πληροφορίας στον πολεοδομικό ιστό (GIS). Η ολοκληρωμένη καταγραφή και χαρτογράφηση προσφέρεται για περαιτέρω έρευνα ενώ το σχετικό αποθετήριο αποτελεί εργαλείο ανάδειξης της ιστορίας της πόλης μέσα από ποικίλες εφαρμογές. Θα πρέπει να αποτυπωθεί η υπάρχουσα κατάσταση των χαρακτηριστικών συνόλων προσφυγικών κατοικιών, με χρήση σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας (ψηφιακή φωτογραμμετρία, 3D σάρωση με λέιζερ σκάνερ) και με τη δημιουργία ψηφιακών μοντέλων που θα συμβάλει στην τεκμηρίωση και την ψηφιακή διάσωσή τους.
Με τη βοήθεια αυτών των εφαρμογών, μπορεί να δημιουργηθούν λεπτομερείς μακέτες των τυπικών οικοδομικών τετραγώνων του προσφυγικού συνοικισμού. Οι μακέτες που θα αναπαραχθούν από το ψηφιακό μοντέλο, θα εγκατασταθούν στο Μουσείο της πόλης και θα αποτελέσουν έναυσμα για το σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων σχετικά με την αρχιτεκτονική των προσφυγικών συνοικισμών. Με παρόμοιο σκεπτικό, τα αρχιτεκτονικά προπλάσματα που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση Καισαριανή 22: Ιστορίες και Προτάσεις, στο Δημαρχείο της πόλης, παρουσιάζουν χαρακτηριστικές πολυκατοικίες των μεσοπολεμικών και μεταπολεμικών δεκαετιών και το πρώτο σχολείο (Δημοτικό Έλενας Βενιζέλου), σχεδιασμένο από τον Κώστα Σγούτα.
Νέα έρευνα για την ιστορία της πόλης
Το διαρκές ερευνητικό πρόγραμμα του Ιστορικού Αρχείου έχει στόχο να αναδείξει τα κύρια στοιχεία της τοπικής ταυτότητας όπως αναφέρθηκαν παραπάνω.
Το Έργο «Διαχείριση αρχείων και συλλογών των προσφυγικών οικισμών» (επιχορήγηση ΥΠ.ΠΟ.Α. 2022) αφορά προκαταρκτικές δράσεις ανάπτυξης του Ιστορικού Αρχείου:
Χαρτογράφηση των διαθέσιμων αρχειακών και πολεοδομικών τεκμηρίων και πρωτοβάθμια έρευνα για τον εμπλουτισμό του Ιστορικού Αρχείου Καισαριανής από ποικίλες πηγές. Διεξάγεται έρευνα καταρχήν σε δύο αρχειακές διαθεσιμότητες: αταξινόμητο αρχειακό υλικό του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Αρχείο της Περιφέρειας Αττικής. Αρχειακό υλικό και δευτερογενείς πηγές θα αναζητηθούν και σε άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, αρχεία και βιβλιοθήκες (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Αρχείο της Περιφέρειας Αττικής, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, κ.ά. Επιπλέον, θα γίνει πρωτοβάθμια εκτίμηση – περιγραφή του δημοτικού αρχείου (βιβλία δημοτολογίου, ληξιαρχικά βιβλία, μητρώο αρρένων, πρακτικά και αποφάσεις δημοτικού συμβουλίου, κ.λπ.) που παραμένει αταξινόμητο.
Σχεδιασμός και αρχική διαμόρφωση της συνοπτικής «ταυτότητας» του οικισμού όπου παρουσιάζονται τα στοιχεία για την οικιστική συγκρότηση και την εξέλιξή του π.χ. διατάγματα που καθόρισαν το σχέδιο πόλης, γενική περιγραφή των τύπων των προσφυγικών οικιών που εντοπίζονται στην Καισαριανή και επιλογή δειγμάτων των μονώροφων, διώροφων και πολυώροφων οικιών που είναι χαρακτηριστικά της ταυτότητας του οικισμού, τα πληθυσμιακά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα του, τα διαθέσιμα πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια και χαρτογραφικές αποτυπώσεις, τόσο του αρχικού πυρήνα όσο και των διαφόρων φάσεων ανάπτυξης του οικισμού, τα κτιριακά υπολείμματα που διατηρούνται μέχρι σήμερα, φωτογραφικό και άλλο εποπτικό υλικό, αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκμήρια, αλλά και προφορικές μαρτυρίες.
Βασική συνιστώσα κάθε επιτυχημένης προσέγγισης και βάση κάθε τοπικού εγχειρήματος, παραμένει η ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου ερευνητικού προγράμματος που θα αφορά όλες τις πτυχές της ιστορίας του αστικού χώρου. Η ανάγκη αυτή επισημαίνεται ειδικότερα για την Καισαριανή: αξίζει να γραφτεί η συνολική ιστορία της, από την σύσταση του Δήμου (1923) μέχρι σήμερα. Στην κατεύθυνση αυτή, το Ιστορικό Αρχείο της πόλης θα πρέπει να συγκεντρώσει αρχεία και τεκμήρια που είναι διάσπαρτα, σε διάφορες υπηρεσίες, οργανισμούς, σωματεία, μουσεία.
[Πολλές φορές τα αρχεία αυτά είναι αταξινόμητα και μη καταλογογραφημένα. Χρειάζεται επιμονή και υπομονή για να αποκτήσει κανείς πρόσβαση σ’ αυτά αφού συχνά απαιτούνται ειδικές άδειες ιδιαίτερα χρονοβόρες.]
Τα τεκμήρια θα αποδελτιώνονται σταδιακά στην ειδική ηλεκτρονική βάση δεδομένων του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.-Α.Σ.Ι.
Ένα τέτοιο ερευνητικό πρόγραμμα αναμένεται ότι θα συμβάλει:
- στη συστηματική διάσωση, συγκέντρωση και ανάδειξη τεκμηριωτικού υλικού παρέχοντας αξιόπιστα, ελεύθερα στο διαδίκτυο, εργαλεία έρευνας,
- στην καλύτερη γνωριμία μας με τους παλαιότερους κατοίκους και τις ασχολίες τους, τον τρόπο ζωής αλλά και σημαντικά ιστορικά στοιχεία,
- θα αναθερμάνει το ερευνητικό ενδιαφέρον για την Καισαριανή και θα πυκνώσει τα δίκτυα συνεργασίας με φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού, ενισχύοντας την ταυτότητα της πόλης.
Στόχος της ερευνητικής ομάδας θα είναι να βρεθεί και να ταξινομηθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού αρχειακού υλικού του Δήμου Καισαριανής. Τα αρχεία που θα αναζητηθούν θα πρέπει να περιλαμβάνουν ενδεικτικά: απογραφές κατοίκων ανά οικογένεια, εκλογικούς καταλόγους, δημοτολόγια, εκθέσεις δημάρχων, βιβλία αστυνομικών ελέγχων, στρατολογικούς ελέγχους καθώς και οτιδήποτε άλλο μπορεί να βρεθεί (στο Δημαρχείο, στους πολιτιστικούς συλλόγους κ.λπ.) και αφορά τον δημόσιο βίο.
Δημοτικά αρχεία. Ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεως, γάμου, αποβιώσεων, κλπ.
Συμβολαιογραφικά αρχεία. Εξαιρετικό υλικό για την κοινωνική ιστορία, αφού σε αυτά βρίσκουμε όλες τις πράξεις που αποτελούν σταθμό στη κοινωνική και οικονομική ζωή των ανθρώπων: από τα προικοσύμφωνα και τη δημιουργία μιας οικογένειας μέχρι τη διαθήκη και την απογραφή αιτίας θανάτου, μεσολαβούν οικονομικές συναλλαγές όπως αγοραπωλησίες, μισθωτήρια, δάνεια, προσλήψεις, κ.ά. Σήμερα, εκτός από εκείνα που διατηρούνται από εν ενεργεία συμβολαιογράφους, τρεις είναι οι βασικοί φορείς που διαθέτουν συμβολαιογραφικά αρχεία: τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ο Συμβολαιογραφικός Σύλλογος Εφετείων Αθηνών – Πειραιώς και το Υποθηκοφυλακείο.
Δικαστικά αρχεία. Αρχείο πρωτοδικείου Αθηνών
Εκκλησιαστικά αρχεία. Στο βιβλίο που τηρείται από κάθε ενορία καταχωρίζονταν οι γεννήσεις, οι βαπτίσεις, οι γάμοι και οι θάνατοι. Συχνά περιλαμβάνουν τα στοιχεία των νυμφευόμενων καθώς και το όνομα των εγγυητών (κουμπάροι).
Άλλα αρχεία. Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ, Αρχείο Νοσοκομείου «Α. Συγγρός», ΟΤΕ – Τηλεφωνικός Κατάλογος, ΕΣΥΕΕ: Απογραφές Πληθυσμού και Κίνηση Πληθυσμού, κ.ά.
Η Καισαριανή αποτελεί ευνοϊκό πεδίο για τη διερεύνηση τόσο του γραφειοκρατικού μηχανισμού αποκατάστασης των προσφύγων όσο και για την μελέτη της προσφυγικής οικογένειας, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα για την ανθρωπολογική έρευνα που μας οδηγεί διαγενεακά στο σήμερα. Η περίπτωσή της μπορεί να φωτίσει πτυχές του θέματος της αστικής αποκατάστασης που παραμένουν ανεξερεύνητες.
Στο πλαίσιο αυτό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η συγκρότηση και η εξέλιξη του πληθυσμού της πόλης μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 όταν βρίσκεται σε αύξηση το μεγάλο εσωτερικό μεταναστευτικό κύμα και ξεκινά η φάση της ιδιωτικής ανοικοδόμησης που διανύουμε μέχρι σήμερα.
Οι έρευνες θα πρέπει να στραφούν:
- στη διαχρονική μελέτη του πληθυσμού του Δήμου (προέλευση πληθυσμού, δημογραφικές συμπεριφορές)
- στην κοινωνικο-επαγγελματική σύνθεση του πληθυσμού
- στη δημόσια υγεία
- στην απόκτηση αστικών ακινήτων και
- στην κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα και τον οριζόντιο διαχωρισμό στο χώρο.
Με την κατάληξη του προγράμματος, θα υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες για το σύνολο των ερευνητικών δράσεων:
- Κατάλογοι αρχειακού υλικού
- Επεξεργασμένο τεκμηριωτικό υλικό (εκλογικοί κατάλογοι, φορολογικοί κατάλογοι, καταγραφές κατοίκων) μέσω ειδικά συγκροτημένων βάσεων δεδομένων
- Ενδεικτική και ταυτόχρονα πλούσια βιβλιογραφία για την τοπική ιστορία
Ο Δήμος Καισαριανής θα πρέπει να καλέσει εκ νέου όλους τους πολίτες της Καισαριανής αφενός να βοηθήσουν στην περαιτέρω εύρεση υλικού και αφετέρου να προσφέρουν τα δικά τους αρχεία / υλικό για καταγραφή/ταξινόμηση.
Αξιοποίηση Αρχείου Προφορικής Ιστορίας – Σύσταση Εργαστηρίου Προφορικής Ιστορίας
Ιδιαίτερης σημασίας είναι η αξιοποίηση του αρχείου προφορικής ιστορίας που έχει συγκροτηθεί. Σημαντική η αξία της ανάλυσης και της ερμηνείας των αφηγήσεων αλλά και γενικότερα η ερευνητική και η μουσειακή αξιοποίησή τους σε συνδυασμό με άλλο διαθέσιμο υλικό. Το παραγόμενο υλικό μπορεί αφενός να αποτελέσει μέρος ευρύτερων προγραμμάτων ιστοριογραφικού περιεχομένου, αφετέρου να εμπλουτίσει το περιεχόμενο της ιστορικής εκπαίδευσης και να συμβάλει στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης και της κριτικής ιστορικής σκέψης στο δημόσιο χώρο. Οι προφορικές μαρτυρίες αξιοποιούνται σήμερα για την παραγωγή ποικίλων και πρωτότυπων προϊόντων εύχρηστων σε μια ποικιλία δράσεων (π.χ. μουσεία, εκθέσεις, ιστορικοί περίπατοι, ταινίες τεκμηρίωσης, εκπαιδευτικά εργαλεία κ.τ.λ.).
Προβλέπεται η απομαγνητοφώνηση, επισημείωση, ταξινομική οργάνωση και δημοσίευση του υλικού προφορικής ιστορίας.
α) Απομαγνητοφώνηση και προετοιμασία του υλικού για ανάλυση. Τα προφορικά αρχεία μεταγράφονται σε γραπτό λόγο για να μελετηθούν, να σχολιαστούν και να αποτελέσουν ένα σώμα κειμένων πρόσφορο στους ερευνητές. Παράλληλα, διενεργείται ταξινόμηση και αρχειοθέτηση του υλικού με τρόπο ώστε να προστατεύονται όλα τα δεδομένα και δημιουργούνται αντίγραφα.
β) Στοιχεία – Συντεταγμένες ταξινόμησης υλικού και Δημιουργία Ευρετηρίου συνεντεύξεων / διηγήσεων.
γ) Ανάλυση υλικού. Ομαδοποίηση, κατηγοριοποίηση και θεωρητική προσέγγιση των δεδομένων, με στόχο την αποτίμηση των ερευνητικών ερωτημάτων που είτε είχαν διατυπωθεί εκ των προτέρων, είτε προέκυψαν κατά τη διάρκεια των ερευνητικών ή αναλυτικών εργασιών. Βασική κοινωνιολογική και γλωσσική ανάλυση των μαρτυριών με βάση το μορφωτικό επίπεδο, την ιδιότητα και την επαγγελματική ενασχόληση, τη διατύπωση του λόγου, τα χαρακτηριστικά που συνοδεύουν την προφορικότητα. Περιγραφή υφολογικών χαρακτηριστικών αφήγησης.
Για τη δημιουργία περιεχομένου δημοσίευσης έχουν προβλεφθεί:
α) Σειρά podcasts «Η ιστορία της πόλης» που θα αναρτηθούν στο microsite του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ-Α.Σ.Ι. και
β) Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Οι Μικρασιάτες στην Καισαριανή».
γ) Σχεδιασμός εκπαιδευτικού πακέτου για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που θα κληθούν να δημιουργήσουν οπτικοακουστικό περιεχόμενο για την πόλη τους ως τόπο υποδοχής προσφύγων: μπορεί να αναζητήσουν από το Αρχείο πληροφορίες, στοιχεία και αρχειακό υλικό και να επιχειρήσουν να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: ποια είναι η σχέση των νέων με την μικρασιατική ιστορία της πόλης, ποια είναι τα ακούσματα που έχουν από την οικογένειά τους σχετικά με το θέμα αυτό, πώς μπορούν να συμβάλουν στην περαιτέρω έρευνα της ιστορίας της Καισαριανής.
Επανα-λειτουργία του Εργαστηρίου Προφορικής Ιστορίας
Προγράμματα προφορικής ιστορίας πραγματοποιούνται στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών με τη συνδρομή διεπιστημονικής ομάδας η οποία αναλαμβάνει να συστήσει και να οργανώσει τη δράση τοπικών ομάδων προφορικής ιστορίας με τη συμμετοχή εθελοντών κατοίκων. Εξαιρετικά γόνιμο πεδίο για τη μελέτη σημαντικών γεγονότων της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας (Μικρασιατική Καταστροφή, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνική Αντίσταση, Εμφύλιος, μεταπολεμική περίοδος, κ.λπ.), αποτέλεσε η αξιοποίηση προφορικών μαρτυριών και αφηγήσεων από την σκοπιά της βιωμένης εμπειρίας καθώς και των διαδικασιών συγκρότησης της ατομικής και συλλογικής μνήμης γύρω από αυτά τα γεγονότα.
Προγράμματα προφορικής ιστορίας σχεδιάζονται και υλοποιούνται τακτικά σε σχολεία, δίνοντας τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να οξύνουν την ιστορική και κριτική σκέψη των μαθητών φέρνοντάς τους σε επαφή με ιστορικά γεγονότα ή με συγκεκριμένα κοινωνικά ζητήματα μέσα από τις αφηγήσεις και τις εμπειρίες των ανθρώπων που τα βίωσαν.