Αναδημοσιεύουμε άρθρο από το βιβλίο «Κάποτε… στην Καισαριανή», εκδόσεις Θεμέλιο, του Πανεπιστημιακού και συγγραφέα Σπύρου Τζόκα.
«Το ΧΑΡΑΜΑ είναι ένας από τους πλέον εμβληματικούς τόπους στην Ιστορία του Πολιτισμού μας. Χωρίς υπερβολή θα πρέπει να καταταχθεί στα νεότερα μνημεία της μουσικής μας Ιστορίας. Δημιουργήθηκε σε χρόνους εξαιρετικά δύσκολους για το ελληνικό τραγούδι και απετέλεσε ασπίδα προστασίας του. Για τους πιστούς του, το “Χάραμα” όριζε ένα πολιτικό, ψυχαγωγικό και μορφωτικό τέμενος. Ακόμα και σήμερα, που δείχνει ρημαγμένο, διατηρεί τη δική του γλώσσα: μια γλώσσα σιωπηλή “που φωνάζει στο αυτί σου και σου λέει διάφορα”. Ο Β. Τσιτσάνης στο «Χάραμα», προσπάθησε να σώσει το ρεμπέτικο τραγούδι και το γνήσιο λαϊκό απ’ όλους αυτούς που το οικειοποιήθηκαν χωρίς να το ξέρουν. Κοντά του η αγέρωχη Σ. Μπέλλου. Το Χάραμα απέκτησε μια άλλη λάμψη. Το μαγικό δίδυμο Τσιτσάνης – Μπέλλου εξάπτει τη φαντασία και δημιουργεί θετική διάθεση.
Το ρεμπέτικο δεν είναι πια περιθώριο, είναι πολιτισμός. Το επιβεβαιώνει και ο Τσαρούχης με το γνωστό απόφθεγμα του: «Ο Τσιτσάνης μας θυμίζει πως έχουμε πολιτισμό». Και πραγματικά στα χνάρια του ελληνικού πολιτισμού ο Τσιτσάνης. Στα χνάρια αυτά και το Χάραμα. Από τη χρυσή δεκαετία του ’60 λειτουργεί και ο Γιάννης Παπαϊωάννου, που συμφωνεί να ονομάσουν το μαγαζί Χάραμα, από το ομώνυμο τραγούδι του «Πριν το χάραμα μονάχος εξεκίνησα…». Τα χνάρια αυτά διασχίζουν και τον συνοικισμό. Η γειτονιά της Καισαριανής επαίρεται να λέει ότι ο Τσιτσάνης ανήκει περισσότερο στην Καισαριανή και λιγότερο στην γενέτειρα του στα Τρίκαλα. Υπερβολή; Ίσως. Δείχνει, όμως, το δέσιμο των ανθρώπων του συνοικισμού με τον τραβαδούρο τους. Το τραγούδι του άγγιζε τον καημό τους, τις πίκρες τους, τις χαρές τους. Το Χάραμα είχε γίνει ο τόπος αναφοράς του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού, το πρόσωπο μιας Ελλάδας που χάνονταν και η αύρα μιας αναπνοής που λαχάνιαζε κάτω από το βαρύ φορτίο που κουβαλούσαν οι πρωταγωνιστές καθισμένοι στις ξύλινες και άβολες καρέκλες του πάλκου. Η φοιτητική νεολαία πάντα παρούσα και εκδηλωτική. Ανακάλυψε το στέκι της. Ίσως και το πρόσωπο της. Ίσως κανένας άλλος χώρος της εποχής δεν εσώκλειε τέτοια μυστηριακή ενέργεια, δεν ανέδιδε τέτοιον ερωτισμό, δεν εγκιβώτιζε τόσο πηγαία κάθε λογής συναισθήματα και δεν εξομοίωνε διαφορετικές ηλικίες, κοινωνικές τάξεις και “κάστες ανθρώπων”.
Το Ξεκίνημα
Η αφετηρία του κέντρου ήταν λίγο μετά τον πόλεμο με διαφορετικό όνομα. Η λειτουργία του, όμως, ήταν υποτονική. Δεν προμήνυε κανένα σημάδι του αυτό που θα επακολουθούσε. Εξάλλου ήταν και η κατάσταση στην Ελλάδα που δεν βοηθούσε κάτι τέτοιο. Ξεχώρισε μια μικρή περίοδος με τον Πάνο Γαβαλά. Η απογείωση ήρθε λίγα χρόνια μετά, όταν το Χάραμα πέρασε στα χέρια ενός ικανότατου και μερακλή ανθρώπου του Κίμωνα Φαραντζή. Τότε έγιναν όλα. Ο νέος ιδιοκτήτης του Χαράματος γνώριζε καλά τον καλλιτεχνικό κόσμο. Έτσι έπεισε τον φίλο του Γιάννη Παπαϊωάννου να συνεργαστούν. Τότε πήρε και την ονομασία του «Χάραμα», όπως προαναφέραμε από το ομώνυμο τραγούδι του «Πριν το χάραμα μονάχος εξεκίνησα…». Το κέντρο διασκέδασης μετατράπηκε σε σημείο αναφοράς και μουσικό στέκι, όταν λίγο αργότερα ο Φαραντζής σημείωσε νέα επιτυχία. Ενέταξε στο δυναμικό του μαγαζιού τον Βασίλη Τσιτσάνη. Το νέο σχήμα Παπαϊωάννου-Τσιτσάνης προσέλκυσε τους φίλους του ρεμπέτικου και η Καισαριανή μετατράπηκε σε μουσικό στέκι. Καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι απέκτησαν το στέκι τους και συνυπήρχαν μαζί με εργάτες και φοιτητές. «Λιτανεία του μάγκα», «Γερακίνας ο γιος» «Συννεφιασμένη Κυριακή» ή «Το βαπόρι απ’ την Περσία», ήταν τα τραγούδια που ζητούσαν οι θαμώνες.
Σημείο Αναφοράς
Φοιτητές, οικοδόμοι, άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, δημοσιογράφοι, πολιτικοί και οι μεγάλοι σταρ της εποχής συνωστίζονταν και διασκέδαζαν στο Χάραμα. Φρόντιζαν γι’ αυτό ο ακούραστος εργάτης του πάλκου, Γιάννης Παπαϊωάννου, η δωρική και ρέουσα κυρία του λαϊκού, Σωτηρία Μπέλλου και ο Βασίλης Τσιτσάνης: ο “ιερέας” του πάλκου που με τις πενιές του μεταμόρφωνε το πρόγραμμα σε μία ιδιότυπη μουσική “Θεία Κοινωνία”. Στο μέσο, η πίστα: η τρεμάμενη πίστα. Εκείνη που δεν επέτρεπε ανορθογραφίες, δήθεν και επιδειξίες, αλλά ανθρώπους που βίωναν τον ήχο και τα λόγια.
Το 1973 φεύγει από τη ζωή ο Γιάννης Παπαϊωάννου και ορφανεύει το Χάραμα. Διαφαίνεται μια παρακμή, καθώς η οδύνη για το χαμό του Παπαϊωάννου σε συνδυασμό με τέλος ενός ένδοξου ντουέτου απειλεί με μαρασμό. Η παρακμή, όμως, είναι πρόσκαιρη. Δημιουργείται ένα άλλο ντουέτο που θα αφήσει εποχή. Ο Βασίλης Τσιτσάνης συνεργάζεται με τη Σωτηρία Μπέλλου. Σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες ο δίσκος του Τσιτσάνη που κατέκτησε το βραβείο της Μουσικής Ακαδημίας Charles Gross ηχογραφήθηκε στην κουζίνα του κέντρου. Τα ξημερώματα της 15ης Φεβρουάριου 1980 ο Τσιτσάνης περίμενε να φύγει και ο τελευταίος πελάτης και τότε ηχογράφησε μετά το τέλος του προγράμματος με τους μουσικούς Γιάννη Δέδε και τον Μ. Μαλλίδη τον δίσκο «Το χάραμα, Τραγούδια και ταξίμια του Βασίλη Τσιτσάνη».
Μεγάλα Ονόματα
Από το καισαριανιώτικο αυτό μουσικό στέκι πέρασαν μεγάλα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού και άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στην προσφυγική συνοικία. Συγκεκριμένα στο πλευρό του Τσιτσάνη τραγούδησαν και η Βίκυ Μοσχολιού, η Χάρις Αλεξίου, η Δήμητρα Γαλάνη, η Μαρίζα Κωχ και η Τάνια Τσανακλίδου. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 το λαϊκό τραγούδι παρέμεινε ζωντανό στο Χάραμα Τον Νοέμβριο του 1983 η υγεία του τραγουδιστή είχε χειροτερέψει. Εκείνα τα Χριστούγεννα ο καλλιτέχνης δεν εμφανίστηκε στο πάλκο μετά από 15 χρόνια. Στις 18 Ιανουαρίου του 1984, πέθανε στο Brompton του Λονδίνου, έπειτα από επιπλοκές της εγχείρησης στους πνεύμονες σε ηλικία 69 ετών. Μετά τον θάνατο του Τσιτσάνη το Χάραμα είχε καλές και κακές στιγμές, σεβασμού στην Ιστορία του και ασέβειας. Μια από τις καλές στιγμές ήταν το σχήμα Γαλάνη, Ανδρεάτος, Ιωαννίδη και Νικολακοπούλου που σεβάστηκε απόλυτα το χώρο και τον ανέδειξε».
Θυμίζουμε πως με την ολοκλήρωση του έργου αναβάθμισης του Σκοπευτηρίου στο ιστορικό κτήριο του Χαράματος θα διαμορφωθούν:
– Πολιτιστικό Κέντρο για τη λαϊκή μουσική και τον χορό,
– Ωδείο εκμάθησης παραδοσιακών οργάνων,
– Εκθεσιακός χώρος για το ρεμπέτικο τραγούδι.
